Tijdens de heftige slag om Berlijn, in de nadagen van de Tweedewereldoorlog in april en mei 1945, kwamen zo’n 80.000 soldaten uit de Sovjet Unie om het leven. Jozef Stalin betitelde deze jongens – en alle andere soldaten uit het Rode Leger die omkwamen in de strijd tegen de Nazi’s – als helden en vrijheidsstrijders dus moest voor hen een groots monument gebouwd worden. Dat werd er niet één, maar het werden er drie. Het Tiergarten monument op de Strasse des 17 Juni, het Sowjetisches Ehrenmal Schönholzer Heide en de grootste van allemaal, Sowjetisches Ehrenmal Treptower Park (ook wel bekend als Sovjet monument Berlijn Treptow). Niet alleen werden deze herdenkingsmonumenten maar ook enorme begraafplaatsen voor de omgekomen soldaten. In het monument in Treptower Park liggen meer dan 7000 soldaten begraven. Kortom, een prachtig monument en tegelijkertijd begraafplaats, dat echt een bezoek waard is.
Om bij het monument te komen, loop je vanaf S-bahn Treptower Park langs de Pushkin Allee naar de ingang. De ingang is een prachtige boog, met twee grote in steen uitgehakte sovjet sterren met rouwbanieren aan weerszijden. Er staat een tekst op, zowel in het Duits als in het Russisch: “Eeuwige roem voor de helden, die voor vrijheid en onafhankelijkheid van het socialistische vaderland gevallen zijn.”
Het monument lijkt soms meer op een park dan enkel een monument, mede door de enorme hoeveelheid bomen die je er ziet. Het is er prachtig groen, de eindeloze rij treurwilgen geeft het geheel een passend en sereen sfeertje. Het monument barst natuurlijk van de sterke Sovjet symboliek. Als je binnen komt lopen, loop je recht op een beeld van een treurend moedertje Rusland af. Zij kijkt richting twee enorme rode marmeren vlaggen, die in rouwstand hangen en waarvoor twee enorme grote bronzen beelden van treurende soldaten staan. De jongere en oudere soldaat zitten geknield voor de ingang naar het enorme massagraf en houden hun helm in de hand.
Het rode marmer van deze vlaggen heeft nog een bijzondere symboliek. Hitler liet in de jaren 30 voor (omgerekend) 360 miljoen euro een nieuwe Reichskanzlei bouwen in Mitte, waarbij hij gebruik maakte van het dure rode Saalburger marmer. Tijdens de Slag om Berlijn is dit gebouw praktisch met de grond gelijk gemaakt maar het vele beton en marmer dat eruit kwam is gebruikt voor de bouw van dit sovjet monument. Grappig feitje: de overige resten van de Neue Reichskanzlei zijn gebruikt voor U2 metro-halte Möhrenstrasse. Dit is exact de plek waar ooit het werkpaleis van Hitler stond.
Dit soort gebruik van pracht en praal van de Nazi’s is typerend voor de Sovjets. Zij gebruikten dit om juist aan te tonen hoe groot de overwinning van de Russen op de Nazi’s was, iets wat voor de Sovjets misschien nog wel belangrijker was dan het eren van de doden.
Midden op het monument staan 16 sarcofagen, met daarop uitgehouwde afbeeldingen van de enorme slag om Berlijn. Er zijn mannen en vrouwen te zien, arbeiders, boeren en soldaten, die eensgezind de verschrikkingen van de oorlog tegemoet gaan. Het aantal van 16 staat symbool voor alle toenmalige Sovjet-deelstaten, op de zijkanten van de sarcofagen staan uitspraken van Stalin in het Russisch en Duits.
Aan de kop van het monument staat een mausoleum met daarop een groot bronzen beeld beeld op een grafheuvel. Dit enorme bouwwerk is 30 meter hoog en mede door het beeld van de jonge, krachtige en knappe Russische soldaat, zeer imposant. Te zien is hoe hij als overwinnaar uit de strijd is gekomen, met zijn zwaard een swastika doorklieft en op zijn arm een Duits kind draagt, wat hij heeft gered van de verschrikkingen van de Nazi’s. Dit beeld ademt alles uit wat je kunt leren over het beeld van de Sovjets over de Duitsers: pure overwinning en haat aan het fascisme. Overigens vertelde men in de DDR graag dat het beeld van deze jonge soldaat gebaseerd was op een écht verhaal van een Rus die een klein meisje redden, maar dit bleek later te zijn verzonnen. Toch geloofden de Ossies sterk in dit verhaal en gingen er zo vele heldhaftige legendes rond over de helden van het Rode Leger.
In de 40 jaren dat de DDR bestond, marcheerde op deze grond de Freie Deutsche Jugend, werden kransen gelegd en herdenkingsceremonies gehouden. Dit monument was toen al het belangrijkste monument dat aan de Tweede Wereldoorlog herinnerde en is nog steeds het grootste WO2 monument van Duitsland.
Inmiddels ben ik nu een aantal maal bij dit monument geweest en ik blijf het indrukwekkend vinden wat de russen voor hun helden hebben gebouwd. Toch steekt het ook ergens, want het Rode Leger heeft ook hele vreselijke dingen gedaan in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog. Het leger was vlak voor de strijd om Berlijn zo’n 4 miljoen man sterk en in die tijd (najaar 1944 – juni 1946) zijn er in het Oosten van Duitsland zo’n twee miljoen vrouwen verkracht en misbruikt door Russische soldaten. Veel vrouwen werden vermoord, overleden aan hun verwondingen of kregen ‘Russenkinder’. Duitsers die in Russische deelstaten zoals Polen woonden werden uit hun huizen gejaagd en vele mensen werden gelyncht. Het Sovjet leger mocht dan weliswaar de Nazi’s hebben verslagen maar liet ook een gigantisch spoor van verwoesting na. Een stuk geschiedenis waarover in de DDR zeker niet gesproken werd en veelal onbekend bleef. Pas de laatste jaren is daar meer informatie over naar buiten gekomen en er is ook een film over gemaakt.
Desalniettemin is het Sovjet Monument Berlijn Treptow een prachtig moment om te zien en absoluut een bezoek waard. Zelfs als je het Rode Leger in het historische perspectief plaatst waar het hoort, is dit monument nog een prachtig stuk onaangetaste herinnering aan de DDR tijd waar de verheerlijking van het communisme en de heldendaden van de Russen tegen de Nazi’s een centrale rol in speelde.
Het monument is het gehele jaar toegankelijk en ook in de herfst of zelfs de koude winter meer dan de moeite waard. Pas wel op, het kan met regen of ijs glad worden! Omdat het monument bij westerse toeristen relatief onbekend is – je zult vooral Russen tegenkomen – staan er niet overal bordjes klaar die naar de ingang verwijzen. Maar als je vanaf de S-bahn de Pushkin Allee af blijft lopen, zie je het vanzelf. Kan niet missen!
Sovjet monument Berlijn Treptower Park
Pushkinallee – Berlijn-Treptow
S-bahn Treptower Park.
Geopend het hele jaar door
Toegang: gratis
Ondanks de enorme warmte was het erg mooi en indrukwekkend. Zeker eens naar toe!
Wat betekent toch “Het rode marmer van deze vlaggen heeft nog een bijzondere republiek.” ? Of is het misschien een typefout?
Verder alle waardering voor de interessant pagina’s.
Hi Paul, dat was inderdaad een foutje, ik heb het inmiddels aangepast! Dank voor je scherpe oog en het compliment!