De Reichstagkoepel – gratis panorama-uitzicht over Berlijn

Bovenop de Reichstag in Berlijn, staat een gigantische koepel. Hij is helemaal van glas en je hebt een geweldig 360 graden panorama-uitzicht. Toch lijkt het grote glazen gevaarte niet helemaal bij het statige en oude gebouw te passen als je het zo ziet. Geen wonder, want het is een hele nieuwe toevoeging aan het gebouw. Gedurende meer dan 60 jaar stond er geen koepel op de Reichstag, nadat deze door de bekende Reichstagbrand in 1933 was verwoest. In 1999 was de nieuwe koepel klaar en is sindsdien uitgegroeid tot een enorme toeristische attractie. Dat klinkt niet zo spannend, maar ik begrijp wel waarom iedereen voor een bezoek aan de Reichstagkoepel in de rij gaat staan. Het uitzicht is namelijk adembenemend! In deze blog vertel ik je alles over de koepel, het ontwerp, hoe je een bezoek brengt aan het gebouw, waar je online moet reserveren en nog veel meer!

De futuristische en transparante koepel, maakt het een uniek herkenningspunt in de Berlijnse skyline. De Reichstag moest na verbouwing het symbool van een nieuw Duitsland worden, dat het nare geschiedenisverleden achter zich probeert te laten, en richt op een verenigd en democratisch Duitsland. Dat klinkt allemaal wat stijfjes, maar al met al is het wel gelukt! De Reichstag is weer in gebruik als parlementsgebouw en de koepel een gigantische toeristische trekpleister.

Geschiedenis van de koepel bovenop de Reichstag

In 1884 sloeg Keizer Wilhelm I de eerste steen voor de Reichstag de grond in. Volgens een vaak vertelde legende, brak daarbij zijn gereedschap. Geen wonder, want de keizer had het bepaald niet op de Reichstag en het feit dat er een gebouw voor een parlement moest komen. Hij had slechts tegenstribbelend ingestemd met de plannen van de architect Paul Wallot. En met de koepel van steen en glas die ze erbovenop wilden bouwen, had hij al helemaal niet ingestemd. Want de koepel zou dan hoger worden dan het Stadtschloss aan Unter den Linden en dat zou volgens de keizer te absurd worden.

Toch kwam de koepel gewoon op de Reichstag te staan en werd deze met 54 meter ook hoger dan de top van het Stadtschloss. De Keizer, inmiddels Wilhelm II, de kleinzoon van Wilhelm I, was niet blij en noemde de Reichstag ‘Affenhaus‘. Ik vraag me wel eens af wat Wilhelm II gedacht moet hebben, toen hij in 1933 hoorde van de Reichstagbrand, waarbij de koepel van het gebouw volledig werd verwoest. Hij was toen al afgezet als Keizer en woonde in het Nederlandse Doorn, onder bescherming van Koninging Wilhelmina. Zou hij het terecht hebben gevonden, of toch niet? Hoe dan ook, Hitler greep de brand – die volgens verhalen door de Nederlandse communist Marinus van der Lubbe gesticht was – met beide handen als excuus aan, om zijn politieke tegenstanders uit de weg te ruimen. Het was het voorlopige einde van de parlementaire functie van de Reichstag en de democratie in Duitsland.

Na de Tweede Wereldoorlog bleef er een zwaarbeschadigde Reichstag achter, in een zo mogelijk nog zwaarder beschadigd Berlijn. Omdat de stad wel grotere problemen aan het hoofd had dan een oud parlementsgebouw, werd de Reichstagkoepel in 1945 opgeblazen wegens instortingsgevaar. Het pand zelf werd pas na jaren gerestaureerd, maar het bleef nog tot 1999 zonder koepel bestaan.
➤ Lees hier het hoofdartikel over de Reichstag: De Reichstag – Getuige van 120 jaar historie

Een gehaakte eierwarmer
Na de Wende is het duidelijk: de opgeknapte Reichstag verdient een nieuwe koepel. Maar Berlijn zou Berlijn niet zijn, als dit niet pas na heel veel gemor en discussie doorgang krijgt. In 1993 wint Sir Norman Foster de uitgeschreven ontwerpwedstrijd, en mag hij niet alleen de Reichstag grondig gaan verbouwen, maar mag hij ook het ontwerp voor de nieuwe koepel aanleveren. Dat gaat niet even gemakkelijk, aanvankelijk wilde Foster een parasol-achtig gebouw neerzetten, maar z’n oorspronkelijke ontwerpen werden afgewezen, deels ook vanwege de exorbitante kosten. Berlijn had het na de Wende bepaald niet financieel makkelijk en overheidsgeld voor uitspattingen was er niet.

Morrend ging Foster terug naar de tekentafel, waarna hij de ronde koepel tekende. Oorspronkelijk was dit een idee van Gottfried Böhm, die eerder al een koepel met een traploze spiralende weg naar boven had getekend, en met dat ontwerp aan diezelfde ontwerpwedstrijd had meegedaan die Foster had gewonnen. Omdat Fosters eigen ontwerp was afgewezen, werd het idee van de ronde koepel doorgeduwd en ging Foster uiteindelijk overstag, Hij tekende samen met allerlei vakmensen de constructie en in 1995 werd het ontwerp voor de koepel goedgekeurd. De constructie werd nog steeds als controversieel gezien, maar uiteindelijk bleek het ontwerp van de architect van The Gurkin en Millenium Bridge in London, een groot succes. In 1999 was de koepel dan eindelijk af. De nuchtere Berlijners moesten enorm wennen aan de nieuwe koepel die ook wel ‘een gehaakte eierwarmer‘ genoemd werd. Niet een hele flatteuze naam voor zo’n bijzonder stukje architectuur, maar ondanks dat, waren zelfs de Berlijners na een paar jaar toch best tevreden met de nieuwe Reichstag en haar glazen koepel.

De Reichstagkoepel in cijfers:

• 360 graden zicht over Berlijn
• Diameter: 38 meter
• Hoogte: 23.5 meter
• Hoogte uiterste top van de koepel, gerekend van de grond: 47 meter.
• Op het platform van de koepel, sta je op zo’n 40,7 meter boven grondniveau.
• Bezoekers: sinds de opening in 1999 hebben zo’n 40 miljoen mensen de koepel bezocht.
• Gebruikt staal: 24 verticale gebogen armen in een afstand van 15º, 17 horizontale ringen met een afstand van 1.65 meter, met een gewicht van 800 ton.
• De koepel is bekleed met 3000 m2 dik glas, met een gewicht van 240 ton

Een gigantisch bouwwerk van glas en staal is het geworden, maar toch heeft de Reichstagkoepel meer om het lijf dan je wellicht op het eerste gezicht zou denken. Het is een prachtig gebouw, met een bijzondere lichtinval. Twee wandelpaden spiralen naar boven, waardoor de koepel ietwat op een dubbele helix lijkt. Van boven kijk je neer op het Duitse parlement, wat symboliseert dat het volk altijd de machthebbers op de vingers kijkt, in plaats van dat de machthebbers het volk op de vingers kijkt. Een bijzondere verwijzing naar de heftige geschiedenis van de Duitsers.

Klimaatneutraal
Daarnaast is de koepel bijzonder milieuvriendelijk en bovendien klimaatneutraal. De spiegelende zuil in het midden van de koepel transporteert diffuus daglicht naar de plenaire zaal die tien meter onder de koepel ligt. Om niet een directe zonnestraal de zaal in te krijgen, is er een meedraaiend zonnepaneel gemaakt, dat ervoor zorgt dat het licht in de zaal niet té fel is, of dat er zelfs een brandpunt ontstaat. De lamellen op het element zijn computergestuurd, zodat het exact met de zon mee kan draaien, ongeacht het seizoen. In de zuil is ook het ontluchtingssysteem voor de plenaire zaal verstopt, zodat er geen lelijke buizen uit het dak van de Reichstag hoeven te steken. Dit is ook de reden dat de bovenkant van de koepel van de Reichstag geopend is, hierdoor kan er door middel van thermiek ontlucht worden. Zie het als een hele moderne schoorsteen. De hele techniek die nodig is om de plenaire zaal goed te laten functioneren is dus zo onzichtbaar voor de bezoekers.

Platform
Het uitzichtplatform, bovenin de koepel, heeft nog een handig functie. Het is het verbindingsstuk tussen de wandelpaden. Beneden beginnen ze 180º tegenover elkaar, waarna ze beide met een constante stijging van 8% (en af en toe een horizontaal stukje) omhoog lopen in de koepel. Dit lijkt vrij simpel, maar als je bedenkt dat het eigen gewicht van de koepel en de kromming van het staal de nodige krachten op de constructie loslaten, is het eigenlijk best bijzonder! Je merkt ook dat het zwevende pad lichtjes trilt, als je eroverheen loopt. Eng? Welnee, dit zit echt zo vast als een huis.

Hitte
In de zomer kan het toch erg heet worden in de koepel. Ondanks het feit dat de onderkant van de Reichstagkoepel open is gelaten, voor betere doorluchting, is de koepel de afgelopen jaren toch een aantal keren gesloten geweest tijdens hittegolven. De temperatuur liep in augustus 2015 zelfs op to 50º in de koepel!

De Reichstagkoepel in Berlijn bezoeken
De koepel bovenop de Reichstag is elke dag gratis te bezoeken, de hele week. En geloof me, het is echt de moeite waard! Vanaf het dak van de Reichstag maar ook vanuit de koepel heb je werkelijk een prachtig uitzicht over Berlijn. De Brandenburger Tor, de Fernsehturm, Potsdamer Platz, Siegensäule en Tiergarten, en nog veel meer bijzondere landmarks in de stad. Als je goed weer hebt kun je ook de radartoren van Luchthavengebouw Tempelhof zien, en de radarbollen op de Teufelsberg. Je raakt niet uitgekeken!

Onderaan de zuil in het midden van de koepel kun je via het glazen plafond de vergaderzaal van de Bundestag in kijken, daaromheen is een grote cirkel met informatieborden gemaakt. Daarop staat de hele geschiedenis van de Reichstag uitgelegd, met veel mooie oude foto’s erbij. Als je liever niet stilstaat om te lezen, kun je bij de ingang van de koepel ook een gratis audioguide lenen. Dit is ook in het Nederlands beschikbaar, en vertelt alles over de Reichstag, haar geschiedenis, de koepel en natuurlijk het mooie uitzicht. Je mag – eenmaal boven – zo lang boven blijven als je wil, en je hebt dus alle tijd om de koepel te beklimmen, maar ook over het grote dak van de Reichstag te wandelen.

Aanmelden voor de Reichstagkoepel:

Voor je de Reichstagkoepel kunt bezoeken, moet je je eerst aanmelden. Dit lijkt misschien wat raar, omdat het bezoek aan de Reichstag gratis is. Maar vanwege terreurdreiging in 2010, is sindsdien de beveiliging nogal verscherpt. Hierdoor moet je je registreren met je naam en je geboortedatum. Dit kan online, of ter plaatse. Als je niet lang in de rij wil staan, kun je je al weken van te voren registreren via de website van de Reichstag, dit scheelt veel tijd. Je hebt dan ook de mogelijkheid om de dag en de tijd van je bezoek uit te kiezen.

Let op! Het online aanmelden boekt erg snel vol! Zorg dus dat je dit echt ruim van te voren doet. Twee weken van te voren ben je vaak al te laat. Als het online is volgeboekt, moet je je ter plaatse aanmelden voor een bezoek. Hieronder lees je hoe het werkt.

Online aanmelden:
Online reserveren kan voor de huidige en volgende maand (maximaal acht weken van te voren) en doe je via de website van de Bundestag. Dat kan via deze link: visit.bundestag.de. Je loopt een schema door, en kunt meerdere data en tijden aangeven waarop je graag de koepel zou willen bezoeken. Als je eenmaal de aanmelding doorlopen hebt, waarbij je ook de namen van je medebezoekers op kunt geven, ontvang je een bevestigingsemail, met daarin de – door het bezoekerscentrum – toegewezen datum en tijd. Heel soms wordt het afgewezen, dan moet je het proces nog een keertje doorlopen en een datum en tijd uitkiezen die wel past. Zelf reserveer ik het liefste zo vroeg mogelijk in de ochtend, dan is het nog erg rustig. Ook aan het einde van de dag, en ’s avonds, is het echt lekker rustig, veel mensen weten niet dat de Reichstag dan ook te bezoeken is.
Let op! Zorg dat je je aanmeldt met de naam zoals deze in je paspoort staat, dit wordt namelijk vergeleken bij de security.

Ter plaatse aanmelden:
Ben je vergeten om van te voren te registreren voor je bezoek? Of is het online volgeboekt? Dan kun je ook in de rij staan voor een registratie-hokje aan de overkant van de Scheidemannstrasse bij de Reichstag (Serviceaußenstelle des Besucherdienstes). Hier kun je je alsnog registreren, en kun je naar binnen als mensen niet op tijd op komen dagen voor hun eerder gemaakte afspraak. Hou er wel rekening mee dat je soms lang in de rij staat, en niet altijd meteen door kunt lopen om de Reichstag te bezoeken. De meeste bezoeken die via de aanmeldservice worden ingepland, zijn één tot twee uur van te voren. Soms wordt je gevraagd om je hier aan te melden voor een later bezoek, tot maximaal twee dagen later. De rest gaat allemaal online. De bezoekersdienst is open van 08.00 tot 20.00 uur.

Voor je bezoek – door de beveiliging:
Meld je een kwartier voor je bezoektijd bij de beveiliging bij de ingang van de Reichstag. Het kan niet missen, het zijn de witte containers voor het gebouw. Daar gaat je tas door een scanner en moet je zelf door een poortje lopen. Dezelfde beveiliging als op een luchthaven dus, dus riem af en eventueel je schoenen uit. Ook hebben de medewerkers het recht om je te fouilleren als het poortje piept. Denk er dus aan dat je geen gevaarlijke dingen in je tas hebt, zoals een aardappelschilmesje, een zakmes of andere dingen die als potentieel wapen beschouwd kunnen worden. Gelukkig zijn flesjes water wel toegestaan en zijn de medewerkers heel relaxt. Vergeet niet om je identiteitsbewijs mee te nemen, die moet je samen met je bezoekersregistratie laten zien.

Een steward loopt daarna met je mee naar het hoofdgebouw, hier moet je in de hal wachten tot je met de lift mee naar boven kunt. Eenmaal boven op het dak kun je gratis een informatiefolder pakken (leuk!) of een audio-guide (beschikbaar in héél veel talen, ook Nederlands!). Geniet van het prachtige uitzicht en het mooie contrast van de moderne koepel en het oude gebouw, het is werkelijk een plaatje!

Restaurant Kaefer
Heb je honger of dorst gekregen? Bovenop het dak van de Reichstag is ook een restaurant-café, waar je even kunt pauzeren en genieten van het mooie uitzicht over Oost-Berlijn. Ze hebben koffie en taart, maar je kunt hier ook lunchen of uitgebreid dineren. Hou er rekening mee dat er niet áltijd plek is, als je er echt heel graag wil eten, is het verstandig om even te reserveren. Dat kan per telefoon: 0049 (0)30 – 22 62 99 33 of per email. Het restaurant is dagelijks geopend van 09.00 tot 16.30 uur en daarna vanaf 18.30 tot 24.00 uur.

De Reichstag
Adres: Platz der Republik 1, Berlijn Mitte
OV: U55 Bundestag of S1/2/25 Brandenburger Tor. Ook bus 100 stopt hier voor de deur.
Openingstijden: De Reichstag is dagelijks geopend van 08.00 tot 24.00 uur. De laatste bezoekers worden uiterlijk om 22.00 uur binnengelaten. Op kerstavond (24 december) is de Reichstag gesloten, op 31 December sluit de Reichstag om 16 uur.
Verder: De Reichstag is zogezegd ‘barrière frei’, dat betekent dat je ook met een mobiliteits-handicap de Reichstagkoepel kunt bezoeken.
Website: www.bundestag.de

Op de volgende dagen is de koepel is gesloten wegens schoonmaakwerkzaamheden en odnerhoud. Het dakterras zelf is dan wel toegankelijk:

• 25 februari tot en met 1 maart 2019
• 15 tot en met 19 juli 2019
• 16 tot en met 20 september 2019
• 7 tot en met 11 oktober 2019