Eventjes ten zuid-westen van Berlijn ligt Potsdam, de hoofdstad van de deelstaat Brandenburg. Het is een van de oudste steden van Duitsland en is beroemd geworden door de vele koningen en andere vorsten, zoals de Hohenzollerns, die er dure paleizen lieten bouwen. Het is een schattig stadje met veel geschiedenis en prachtige lanen en parken maar staat ook bekend door de Nederlandse invloeden. Een bezoek aan Potsdam is een must voor een leuk dagje buiten Berlijn of zelfs als uitvalsbasis voor je bezoek aan Berlijn. In dit artikel vertel ik je wat meer over deze beroemde stad en heb ik natuurlijk talloze tips om te doen in Potsdam!
Potsdam is een prachtig stadje, net ten zuid-westen van Berlijn. Het heeft zo’n 170.000 inwoners en is daarmee ook meteen de grootste stad van de deelstaat Brandenburg. Potsdam wordt omgeven door prachtige bossen en meren, waardoor het een geliefde plek was van talloze Pruisische koningen, keizers en andere vorsten en adel, om er vakantie te vieren of de zomers te overbruggen in een buitenhuis. Het heuvelachtige landschap rondom Potsdam is bijzonder schilderachtig en nodigt uit om te wandelen of te varen over de rivier de Havel.
De stad is vooral bekend geworden door de vele historische gebouwen en bijzondere gebeurtenissen, zoals de conferentie van Potsdam in 1945 en de vele paleizen. Daarom zijn deze gebouwen, parken en andere landschappen formeel onderdeel van het UNESCO werelderfgoed. Dit ontstond al rond 1400, toen het adelijk geslacht Hohenzollern zich in Potsdam vestigde en er talloze herenhuizen en sloten liet bouwen. De latere Soldatenkoning Friedrich I had er een buitenhuis, zijn zoon Friedrich de Grote koos definitief voor Potsdam als koninklijke residentie en liet onder andere Schloss Sanssouci en het Neue Palais bouwen, en het park Sanssouci aanleggen. Ook de binnenstad van Potsdam werd flink onder handen genomen, voor meer koninklijke uitstraling.
De geschiedenis van Potsdam in een notendop:
Friedrich Wilhelm III werd koning na een korte bezetting van Napoleon, en zette de stad ook meer en meer bestuurlijk als hoofdstad in. In 1838 ging er een vaste treinlijn tussen Potsdam en Berlijn rijden, het begin van de eerste spoorlijn in Pruisen. In 1848 vond het grote Europese revolutiejaar plaats, ook aan Potsdam ging dat niet voorbij. De koning, inmiddels Friedrich Wilhelm IV sloeg de opstand en de roep van het volk om liberale hervormingen neer, en liet daarop talloze bouwprojecten starten om zijn macht te tonen. Zo werden onder andere de Nikolaikirche en de katholieke St. Peter en Paul kerk gebouwd. In 1911, inmiddels onderdeel van het Duitse keizerrijk onder Keizer Wilhelm II, werd er een luchthaven voor zeppelins gebouwd en werd de filmstudio Babelsberg opgericht.
Niet lang daarna, in 1914 ondertekende Wilhelm II in het Neuen Palais de oorlogsverklaring tegen de entente, waarna de Eerste Wereldoorlog begon. Aan het eind van die periode vond de novemberrevolutie van 1918 plaats, waarop Wilhelm II naar Nederland in ballingschap ging en Duitsland een republiek werd. Hiermee kwam na ruim vierhonderd jaar een eind aan de functie van Potsdam als koninklijke stad.
De jonge republiek had het vanaf het begin ongelooflijk moeilijk. De menselijke verliezen van de Eerste Wereldoorlog waren enorm, de herstelbetalingen zoals afgesproken in Versailles minstens zo groot. Het eigendom van de Hohenzollern-adel werd aan de staat toegeëigend, wat aan het eind van het interbellum in 1933 overging in eigendom van het Derde Rijk. De Garnisonkirche werd zelfs nog korte tijd als vervangende Reichstag gebruikt, nadat de Berlijnse Reichstag onbruikbaar was geworden door de koepelbrand in 1933.
In de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog werd Potsdam hard getroffen door geallieerde bombardementen. Hierbij werd een groot gebied (van de Havel tot de Alten Markt en de Bassinplatz) verwoest. Ook het Stadtschloss, de Garnisonkirche en Der Lange Stall brandden uit. Ook de stad richting de Glienicker Brücke werd zwaar beschadigd. Gelukkig bleven delen van de stad rondom de Neuen Markt, het Holländische Viertel en het noordelijke deel van de Altstadt gespaard. Op 27 April 1945 nam het Russische rode leger Potsdam in, en kwam het stadje in de Russische bezettingszone te liggen.
In juli 1945 werd de conferentie van Potsdam gehouden in Schloss Cecilienhof, het huis van de zoon van Wilhelm II. De geallieerde machten uit Amerika, Engeland en de Sovjet-unie gingen om tafel om de verdere regeling rondom Berlijn en Duitsland te bespreken.
Vanaf 1949 lag Potsdam in de DDR. De socialistische regering wist niet goed hoe ze om moest gaan met het rijke culturele en pruissische erfgoed in de stad. Enerzijds werd de culturele geschiedenis erkent, anderzijds werden talloze gebouwen als toonbeeld van Pruisisch militarisme weggezet. In 1951 werd de pedagogische hogeschool Karl Liebknecht opgericht, die later de Universiteit van Potsdam zou worden.
Ook werd er in het zuiden van Potsdam nieuwe plattenbouwwijken gebouwd, om het woningtekort in Potsdam tegen te gaan, dat met name na de bouw van de muur in 1961 was toegenomen. Het nabijgelegen West-Berlijn was plots definitief afgesneden van Potsdam, waardoor de hoofdstad veel meer op zichzelf aangewezen was.
Na de Wende werd Potsdam aan de UNESCO werelderfgoedlijst toegevoegd en kwam ze in de deelstaat Brandenburg te liggen, waarvan Potsdam ook direct de hoofdstad werd. In 1993 vierde de stad haar duizendjarig bestaan. Tussen 1999 en 2006 werd besloten om het stadscentrum van Potsdam tot renoveringsgebied te verklaren en terug te brengen in de situatie van voor het bombardement van 1945. Hiebij wilde de stad het historische stadsbeeld terugbrengen, wat van 2017 tot 2020 wordt uitgevoerd. Onderdeel hiervan is onder andere de reconstructie van de klokkentoren van de Hof- en Garnisonkirche.
Mijn favoriete tips in Potsdam
Met zo’n bijzondere en bruisende geschiedenis, is het geen wonder dat Potsdam ook bij toeristen een zeer geliefde bestemming is. Als je al een keertje in Berlijn bent geweest, dan is het ook zeker een must om eens een bezoekje te brengen aan de nabijgelegen stad Potsdam. De stad heeft talloze bijzondere bezienswaardigheden en is erg gezellig. Hieronder lees je mijn favoriete tips voor een dagje (of twee) Potsdam!
Park Sanssouci – Het prachtige Park Sanssouci is een van de meest bijzondere parken van Europa, door de enorme grootte van 290 hectare en prachtige paleizen. Gebouwd in opdracht van de koningen Friedrich de Grote en Friedrich Wilhelm IV, is het een bijzonder overblijfsel van de bijzondere rococo- en classicistische periode. Hoogtepunten in dit prachtige park zijn onder andere:
- Schloss Sanssouci – gebouwd in 1745 en symbool van Potsdam
- Neues Palais – Beroemd door de vele bijzondere gebeurtenissen hier, zoals de ondertekening van de oorlogsverklaring in 1914 door Keizer Wilhelm II.
- Orangerieschloss – Het prachtige gastenverblijf dat Friedrich Wilhelm IV liet bouwen voor logee’s.
- Chinesische Teehaus – Een bijzonder tuinpaviljoen met talloze gouden beelden en bijzonder Chinees porselein.
Het park is het hele jaar door te bezoeken en kost in het hoogseizoen (April – Oktober) 2 euro, als je de paleizen en andere gebouwen overslaat. Wil je juist wel de paleizen bekijken? Dan kun je het beste een dagkaart voor alle paleizen kopen, deze kost 19 euro en heet ‘Kombitticket Sanssouci +‘. Meer lezen over Park Sanssouci? Check mijn artikel!
Neuer Garten en Cecilienhof – Met meer dan 100 hectare is de Neue Garten in Potsdam ook een bijzonder grote tuin, die in het noorden van Potsdam bij de Heiligen See en de Jungfernseee ligt. Na Park Sanssouci werd hier in 1787 door Friedrich Wilhelm een nieuw park aangelegd, vandaar de naam. Vanwege nieuwe ontwikkelingen in de mode, moest het er moderner uitzien dan Sanssouci. Interessant is het Holländisches Etablissement (huisjes in typisch Hollandse stijl) en het Schloss Cecilienhof, waar de conferentie van Potsdam werd gehouden in 1945. Hier is een permanente tentoonstelling over te zien.
Toptip: Drink een biertje in de Alten Meierei in de Neuer Garten en geniet hier van het prachtige uitzicht over de Jungfernsee en het Königswald. -Im Neuen Garten 10, Potsdam.
Holländisches viertel – In 1733 werd door Friedrich Wilhelm I de opdracht gegeven om een woonwijk te bouwen in Hollandse stijl. De Nederlandse bouwmeester Johan Bouwman kreeg de opdracht om het ontwerp te maken en de bouw uit te voeren. Hij moest eerst nog het moerasgebied waar de wijk moest komen droogleggen, waarvoor een soort polderconstructie werd bedacht, waarna met boomstammen de bodem verstevigd werd. Een bijzonder Nederlandse oplossing!
De voorliefde van Friedrich Wilhelm voor de Hollandse cultuur, kwam na een studiereis naar Amsterdam en Den haag van 1704 tot 1705. Ook door zijn bloedband met het huis van Oranje-Nassau kwam de Nederlandse invloed continu weer terug in zijn leven. Friedrich Wilhelm zag Nederland als een economisch bijzonder vooruitstrevend land en hoopte Nederlanders naar Potsdam te kunnen lokken met een herkenbare woonwijk. Helaas kwamen er maar weinig Nederlanders op af, waarna Franse en Pruissische kunstenaars, handelaars en soldaten in de huisjes gingen wonen.
Friedrich Wilhelm I heeft het eindresultaat niet meer meegemaakt, maar zijn zoon zorgde ervoor dat het werd afgemaakt. Na de oorlog raakte het wijkje vervallen, ook in DDR-tijden werd er niet veel aan gedaan. Na de Wende werd het herontdekt en langzaam maar zeker, ook met financiële steun van het Nederlandse koningshuis, weer volledig gerestaureerd. Het wijkje bestaat uit 134 rode bakstenen huisjes, een ongewoon gezicht in Duitsland. De gevels lijken op de beroemde trapgevels, de deuren en ramen zijn voorzien van typisch Nederlandse versiersels. Het wijkje is het grootste monument voor de Hollandse stijl buiten Nederland in Europa.
Je kunt je voorstellen dat het Hollandische Viertel een echte toeristentrekpleister in Potsdam is. Er zitten talloze galeries, kleine cafe’s en restaurants, sommigen met een Nederlands tintje. Zo is er een restaurant waar poffertjes en pannenkoeken worden geserveerd en wordt er in december een intocht voor Sinterklaas gehouden. Op de Bassinplatz is jaarlijks in April een grote tulpenmarkt. Grappig weetje: voor het vijfde seizoen van de televisie-serie Homeland deed het Hollandische viertel dienst als Amsterdam.
Meer weten over het Hollandische Viertel in Potsdam? Bezoek dan het museum in het Johann Boumann Haus, Mittelstrasse 8, Potsdam.
Brandenburger Tor en Brandenburger Strasse – Nee, deze poort is zeker niet dezelfde als de poort in Berlijn, maar ook in Potsdam staat dus een Brandenburger Tor! Ook deze poort was vroeger onderdeel van de stadsmuur van Potsdam en is een van de laatste drie overgebleven stadspoorten van de stad. Hij werd in 1770 gebouwd op de Luisenplatz, als teken van de overwinning. Door het ontwerp doet hij wat denken aan de Parijse Arc de Triomphe, maar hij is gebouwd naar voorbeeld van de Constatinboog uit Rome.
Deze poort staat in hartje Potsdam aan de kop van de Brandenburger Strasse, een van de gezelligste straten van Potsdam. Hier zijn talloze leuke winkeltjes met hebbedingetjes, kleding, lokale specialiteiten en meer te vinden. Ook kun je uitstekend op het terras zitten met een kop koffie of een biertje.
Nauener Tor – Net als de Brandenburger Tor, staat ook de Nauener Tor nog overeind. Deze bijzondere neogotische stadspoort werd in 1755 gebouwd en was het eerste bouwwerk in neogotische stijl. De poort werd vooral gebruikt door militairen die in de omgeving gelegerd waren of handelaren, handwerkers en bestuurders. Sinds de laatste renovatie in 1996 is de toren het middelpunt van een gezellig uitgaansgebied met cafeetjes, restaurants en bars geworden. Lokale inwoners spreken hier graag af met vrienden.
Filmmuseum Potsdam – Met een grote filmuniversiteit en de Studio’s van Babelsberg in Potsdam, kon een Filmmuseum natuurlijk niet lang achterblijven. Hier leer je alles over filmgeschiedenis maar kun je ook films bekijken uit oude archieven. – Breite Strasse 1A, Potsdam.
Doen in Potsdam (maar dan net er buiten):
De natuur buiten Potsdam is bijzonder schilderachtig door de vele heuvels, uitgestrekte bossen en glinsterende meren met witte zeilbootjes. In de omgeving liggen nog een aantal mooie bezienswaardigheden, die een langer bezoek aan Potsdam wellicht de moeite waard maken.
Glienicker Brücke – Bekend geworden als de Bridge of Spies door de overdracht van spionnen tijdens de Koude Oorlog, is de ijzeren Glienicker Brücke. Ten tijde van de Berlijnse muur liep de grens tussen West-Berlijn en de DDR dwars door de rivier de Havel en over de brug. Vandaag de dag is er niet veel meer van te zien maar het blijft een historische plek. Lees hier mijn artikel over de Glienicker Brücke.
Schloss Babelsberg en Filmstudio Babelsberg – Het Hollywood van Europa
Het Filmpark Babelsberg draait natuurlijk maar om één ding en dat is films en series. Hier bekijk je oude en moderne filmsets, verbaas je je over duizenden props van beroemde films (zoals Das Leben der Anderen) en andere grappige details en leer je natuurlijk alles over de Duitse en Europese filmindustrie. Ook is er een Studiotour, waarbij je een rondleiding krijgt achter de schermen.
Weetje: Potsdam is samen met Oranienburg een van de meest gebombardeerde steden van Duitsland. Naar schatting van de Duitse Kampfmittelbesieitigungsdienst (Duitse EOD) liggen er nog z’n 120 bommen in het Schlosspark Babelsberg, waarvan een geschatte 25% nog op scherp staat. Maar geen zorgen, het park is veilig om doorheen te lopen, dat is wel gecheckt.
Pfaueninsel – Midden in de rivier de Havel ligt een schattig klein eilandje, waar de Pruisische adel graag ging jagen en een kroonprins op een gegeven moment zelfs een buitenverblijf voor zijn maitresse bouwde. Het idyllische pauweneiland, Pfaueninsel bereik je met een veerpontje en valt volledig onder UNESCO werelderfgoed. Je kunt hier prachtig wandelen, koffiedrinken aan het water of de historische tuinen bekijken. Lees hier mijn artikel over het prachtige Pfaueninsel.
Eten en drinken in Potsdam
Je kunt op talloze plekken lekker eten, wel is het vaak ietsje duurder dan in Berlijn zelf. Een paar van mijn favoriete tips:
Kaffee & Kuchen:
Die Espressionisten – Ben je er vroeg bij en is het nog tijd voor koffie? Ga dan langs bij Die Espressionisten, voor een overheerlijke latte of cappuccino. – Gutenbergstr. 27, Potsdam.
Buona Vida Coffee Club – Echte koffiefans mogen dit leuke tentje niet overslaan. Perfecte espresso’s, V60’s en filterkoffie, het is hier allemaal te krijgen. – Am Bassin 7, Potsdam.
Lunch:
Creperie La Madeleine – Een fijne lunchplek is deze Franse creperie, waar je zoete crepes of hartige gallettes kunt eten. Ook de Bretonse soep is erg lekker! – Lindenstr. 9, Potsdam
Café Kieselstein – Een schattig tentje waar je heerlijk Kaffee & Kuchen kunt doen, maar ook uitstekend kunt lunchen voor een prettige prijs. Vrijwel alles hier is overigens vegetarisch of vegan. – Hegelallee 23, Potsdam.
Toptip: Wekelijks is er op zaterdag een leuke markt bij de Nauener Tor, van 9 tot 16 uur. Een fijne plek om even te lunchen, bijvoorbeeld bij de verse wafelstand. – Hegelallee 57, Potsdam.
Diner:
Augustiner Bräu – Mensen met grote honger of zin in traditionele Duitse keuken, kunnen uitstekend terecht bij de altijd goede én gezellige Augustiner Bräu. Probeer de uitstekende schnitzel of laat je verrassen met käsespätzle, Obazda of iets anders lekkers.
Le Petit – Een gezellig mediterraans restaurant, met goede prijzen en een grote verscheidenheid aan gerechten. Je kunt hier van de kaart eten of een vast bedrag betalen om op te mogen scheppen van het uitgebreide buffet. – Mittelstraße 41, Potsdam
Peter Pane – Burgerfans mogen de overheerlijke burgers van Peter Pane absoluut niet overslaan! Ook veel fijne opties voor vegetariers, vegans en mensen met voedselallergieën – Humboldtstr. 1 (Breite Str.), Potsdam.
My Keng – Sushi en Vietnamees in één restaurant, maar dan écht heel erg goed. Must hier zijn de sushi en de overheerlijke Pho en sommerrollen! – Brandenburger Strasse 20, Potsdam
Overnachten in Potsdam
Besluit je om nog wat meer tijd door te brengen in Potsdam? Of wil je Berlijn op een andere manier bezoeken? Een verblijf in Potsdam is dan een absolute aanrader! De hotels in Potsdam zijn een tikje prijziger dan wat je misschien gewend bent in Berlijn, maar je kunt hier genieten van wat meer rust, prachtige natuur in de omgeving en natuurlijk de gezelligheid in de binnenstad van Potsdam.
Onderstaande hotels in Potsdam staan goed bekend en liggen op leuke locaties:
NH Voltaire Potsdam **** – Een prachtig romantisch gebouw, bijna een kasteel! Het NH Potsdam ligt op een supercentrale locatie in het centrum van Potsdam, met uitzicht op de prachtige Nauener Tor. Er is een prachtige tuin waar je zomers kunt ontbijten en met een handige bus- en tramverbinding nabij, kun je Potsdam gemakkelijk bezoeken of naar de Bahnhof reizen voor de verbinding met Berlijn.
Adres: Friedrich-Ebert-Str. 88, Potsdam.
Prijs: Vanaf €90 per nacht, op basis van één kamer voor twee personen, exclusief ontbijt.
Meer informatie en beschikbaarheid: Klik hier
Brandenburger Tor Hotel **** – Een relatief klein maar luxe boutique hotel, direct aan de Brandenburger Tor (Potsdam-versie) in hartje van de stad. Met fijne comfortabele kamers, zeer vriendelijk personeel en een prachtig dakterras met magnifiek uitzicht. Dit hotel behoort tot de top drie van hotels in Potsdam. Ideaal voor een romantische getaway met z’n twee!
Adres: Brandenburger Str. 1, Potsdam
Prijs:: Vanaf €150 per nacht, op basis van een kamer voor twee personen, inclusief ontbijt.
Meer informatie en beschikbaarheid: Klik hier
Villa Monte Vino – Kom je echt voor de paleizen, het park en de prachtige natuur naar Potsdam? Overnacht dan in deze prachtige Villa Monte Vino, een bijzonder boutiquehotel. Het personeel legt haar gasten volledig in de watten, met sauna en wellness, een hoofdkussenmenu en meer fijne extra’s. De handige ligging ten opzichte van zowel de binnenstad als Park Sanssouci, maakt dit romantische hotel een uitstekende uitvalsbasis voor je bezoek aan Potsdam.
Adres: Gregor-Mendel-Straße 27, Potsdam
Prijs: Vanaf €100 per nacht, op basis van een kamer voor twee personen
Meer informatie en beschikbaarheid: Klik hier
Relais & Chateaux Hotel Bayrisches Haus – Misschien wel het allermooiste hotel in Potsdam en omgeving, is het chique Bayrisches Haus. Hier slaap je in een supercomfortabele kamer in een pittoresk Zuid-Duits chalet, zoals je dat uit de Alpen kent. Je verblijft midden in een natuurgebied ten westen van Potsdam en Park Sanssouci, waardoor je verblijf hier perfect is om te ontspannen en te genieten van de prachtige omgeving. Ook heeft het hotel een uitgebreide wellnessvleugel, een groot zwembad en meerdere restaurants.
Adres: Elisenweg 2, Im Wildpark, Potsdam
Prijs: vanaf €125 per nacht, op basis van een kamer voor twee personen.
Meer informatie en beschikbaarheid: Klik hier.
Wanneer is een bezoek aan te raden?
In principe kun je Potsdam het hele jaar door bezoeken, maar mijn advies zou zijn om voor een bezoek in de lente, zomer of vroege herfst te gaan, zo van begin april tot op z’n laatst half oktober. Bij je bezoek wil je het Park Sansoucci absoluut niet overslaan, en dat is natuurlijk alleen écht mooi als er nog bladeren aan de bomen zitten. Vooral in de lente als de fruitbloemen in bloei staan, of tijdens de hoogzomer is een bezoek aan Potsdam bijzonder aan te bevelen!
Reizen vanuit Berlijn
Potsdam is vanuit Berlijn zeer goed te bereiken, omdat de stad is aangesloten op het S-bahn net van Berlijn. Een enkeltje met de S-bahn (lijn S7, vanaf Alexanderplatz/Hauptbahnhof of Charlottenburg) of de regionalzug (RE1 naar Magdenburg/Brandenburg) koop je voor zone ABC en kost 3,20, een dagkaartje naar Potsdam kost 4 euro. Ook kun je een Welcome in Berlin Card ABC aanschaffen, daarmee reis je dan ook naar Potsdam.
Dag Emma,
Potsdam is inderdaad zeker een bezoek waard. Een tip van mij: omdat alles nogal op tamelijke afstand van elkaar ligt is het aan te raden om op de Hauptbahnhof een fiets te huren. Daar kun je ook een routekaartje krijgen dat je langs alle door jou genoemde highlights leidt. Eentje mis ik overigens. Alexandrowka. Zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Alexandrowka.
Mijn vrouw en ik maakten een paar jaar geleden een prachtige fietstocht vanuit Potsdam (met een gehuurde fiets). Er is erg veel natuur en water in de omgeving. Op het internet zijn veel routes te vinden.
Groetjes,
Wil Jonas
hlaas voor mij n domper
op zat. kun je niet bij de markt …paleizen in Potsdam komen ivm
mijn invaiditeit.!!waardeloos..geen een straat toegankelijk.!!
het is niet te belopen..in Berlijn idem.Ouderen bestaan kennelijk niet en onvaliden.. helemaal niet.!
Beste Maaike, wat vervelend dat je de paleizen in Potsdam niet hebt kunnen bezoeken. Je schrijft in je commentaar niet of je in een rolstoel zit of niet, maar het verstandig om van te voren altijd te controleren op bezienswaardigheden ‘barrierefrei’ zijn. In het geval van Sansouci is er zelfs voor mensen met mobiliteitsbeperking een speciale route uitgestippeld, die kun je hier vinden. Het is voor het beheer lastig om écht alles toegankelijk te maken voor invaliden en mensen met verminderde mobiliteit, niet alleen omdat het zeer oude en monumentale panden betreft, maar ook omdat de organisatie nauwelijks geld krijgt van de overheid en afhankelijk is van giften voor onderhoud en aanpassingen. Hierdoor gaat de modernisering heel langzaam.
Het blijft helaas een feit dat steden als Berlijn (en in mindere mate Potsdam) bijzonder groot zijn en dat ‘belopen’ zeker geen optie is. Alleen al Berlijn is acht keer groter dan Parijs en je bent daarom afhankelijk van het openbaar vervoer, dat in Berlijn vrijwel overal is aangepast voor invaliden en mindervaliden. Een Engelstalige flyer met informatie over ‘barrierefreiheit’ in het Berlijnse OV, kun je hier vinden. Ik ben momenteel aan het werken aan een pagina met meer informatie over faciliteiten voor mensen met een mobiele beperking, ik hoop deze in de komende maanden te kunnen publiceren.