U-bahn – De metro in Berlijn (Untergrundbahn) is een uitgebreid netwerk van tien lijnen, dat voornamelijk ondergronds rijdt. De U-bahn loopt binnen de zones A en B en is sterk geconcentreerd in het centrum en het westen van Berlijn. De tien metrolijnen hebben allemaal een U, gevolgd door een nummer (U1, U2 etc). De in- en uitgangen van de U-bahn zijn te herkennen aan het blauwe bord met de naam van het station. De U-bahn wordt uitgevoerd door de BVG (Berliner Verkehrsbetriebe) en de treinen van de U-bahn zijn daarom altijd geel, naar de kleuren van het bedrijf. Zo kun je ze gemakkelijk herkennen! De kortste lijn is momenteel de U55, die van Brandenburger Tor naar Hauptbahnhof en terug rijdt. Uiteindelijk wordt deze lijn aangesloten op de U5, die dan vanaf Alexanderplatz via het Museumsinsel en Unter den Linden wordt doorgetrokken naar Hauptbahnhof. Dit is naar verwachting eind 2020 gereed. Het aantal Berlijnse metrolijnen gaat dan van tien weer terug naar negen.
Meer lezen over het openbaar vervoer in Berlijn? Klik dan hier.
Historie van de Berlijnse Ubahn
Als eerste stad in Duitsland (en als vijfde in Europa, na London, Budapest, Glasgow en Parijs) was Berlijn bezig met een eigen metronetwerk. De stad was aan het eind van de 19e eeuw propvol en zelfs de invoer van stoplichten hielp niet om de stad wat minder chaotisch te krijgen. Nadat ideeën voor hangende treinen al waren afgeschoten, werd er besloten om een soort hooggelegen spoorlijn te bouwen, naar het voorbeeld van de Elevated Railways uit Chicago. Werner von Siemens wilde een viaduct bouwen, maar dat vond men lelijk. AEG leek het dan beter om tunnels onder de stad te bouwen, maar de stad had pas net riolering gekregen en men was bang voor beschadigingen. Na heel veel heen- en weer gejengel, werd uiteindelijk in 1892 besloten dat er een Hochbahn mocht komen. Deze lijn ging vanaf Warschauer Brücke in Friedrichshain, over de Spree, door Kreuzberg tot aan de Bülowstrasse in Schöneberg. De route liep door arme wijken, dus was het probleem met vervuiling en geluidsoverlast uit de buurt van de rijke Berlijners. In het westen werd besloten om de lijn meteen naar Bahnhof Zoo door te laten lopen én er werd een ondergrondse aftakking gebouwd naar Potsdamer Platz. De bouw werd door een dochterbedrijf van Siemens uitgevoerd, de Hochbahngesellschaft en begon in 1895. Het tracé werd als een soort basisnetwerk gezien en daarom stamtracé genoemd. In 1902 ging het stuk spoor eindelijk in gebruik en werd het tracé 10,1 kilometer lang, met 14 stations. Tegenwoordig kennen we deze lijn als de U1.
De U-bahn in Berlijn werd al snel mateloos populair en dus werden er vlot talloze uitbreidingen toegevoegd, op basis van de vele eisen en wensen van de talloze mini-stadjes waaruit Berlijn tot 1920 uit bestond. De verlenging door Charlottenburg naar Westend was af in 1908, daarna werd de (nu U2) aangelegd naar Prenzlauer Berg in 1913. Schöneberg en Wilmersdorf bouwden hun eigen lijnen, waarna ze in 1926 met de rest van het net werden verbonden. De U1, U2, U3 en U4 die in deze jaren werden gebouwd, zijn allemaal als zogenaamd ‘kleinprofiel’ gebouwd, met maximale afmetingen bedoeld voor de smallere tunnels en sporen.
De bouw van de eerste Nord-Süd U-bahn, die we nu kennen als de U6, begon al in december 1912, maar werd vanwege de Eerste Wereldoorlog stilgelegd. Pas in 1919 werden de werkzaamheden hervat en kon op 30 januari 1923 de lijn in gebruik worden genomen tussen de stations Stettiner Bahnhof en Hallesches Tor. Geld voor meer materieel had de stad Berlijn niet meer, waardoor er treinen van het privé-bedrijf Hochbahngesellschaft ingezet moesten worden. Ondertussen was ook AEG gestart met het bouwen van metrolijnen, zoals in 1912 een handige lijn van Gesundbrunnen naar Neukölln. Deze kon zo op een handige manier de armere arbeiderswijken met elkaar verbinden. Na de Eerste Wereldoorlog ging echter het private dochterbedrijf dat AEG voor de lijn had opgericht failliet en nam de stad Berlijn de lijn over. Pas in 1927 werd het eerste deel van de lijn écht in gebruik genomen, in 1930 was het af en was de lijn U8 (zoals we hem nu kennen) in gebruik genomen.
Zowel de Nord-Süd U-bahnlijn (U6) als de lijn van Gesundbrunnen naar Neukölln (U8) kregen grotere en bredere treinen, dan de bestaande metrotreinen van andere lijnen. Het stadsbestuur besloot dat alle nieuwe lijnen voortaan met grootprofiel gebouwd moesten worden. Alle bestaande kleinprofielijnen bleven wel zoals ze waren, met het smalle profiel.
In 1926 kreeg de stad Berlijn het gehele metronetwerk in handen. Het volledige stadsvervoer kwam in 1929 in handen van de Berliner Verkehrsbetriebe, ook wel bekend als de BVG.
Echter werd er door de Hochbahngesellschaft van Siemens nog één metrolijn gebouwd, het laatste traject dat voor de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog werd aangelegd. Deze lijn E, tegenwoordig bekend als de U5, werd onder de Frankfurter Allee gebouwd en verbond Alexanderplatz met de wijk Friedrichsfelde in het oosten van de stad. Al in 1914 waren hier plannen voor en werd er met de bouw gestart, maar door oorlog en geldgebrek werd de lijn pas in 1930 in gebruik genomen. Hiermee was het metronet van Berlijn bijna 80 kilometer lang, verdeeld over acht metrolijnen.
De Berlijnse U-bahn tijdens de Tweede Wereldoorlog
De machtsovername van de nazi’s had grote invloed op de Berlijnse U-bahn. Verschillende pleinen en stations werden hernoemd en overal kwam de vlag van Nazi-Duitsland te hangen in de stations. Bovendien ontwikkelde Albert Speer allerlei ambitieuze uitbreidingsplannen voor het metronet. Zo moest er een ringlijn komen, die alle andere metrolijnen met elkaar zou verbinden. Ook moesten er nog allerlei nieuwe lijnen bijkomen die de buitenliggende wijken verder met elkaar zou gaan verbinden. Echter werd er prioriteit gegeven aan de Noord-Zuid tunnel van de S-bahn, waardoor pas in 1938 daadwerkelijk aan de bouw van de nieuwe metrolijnen begonnen werd. Echter werd door de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog geen enkel project afgemaakt. In alle stations kwamen schuilkelders en de metrotreinen die bovengronds reden moesten worden verduisterd met gordijnen.
Vanaf 1943 werd Berlijn regelmatig gebombardeerd, wat de vele stations, tunnels en viaducten zwaar beschadigde. Omdat de tunnels van de U-bahn relatief ondiep gelegen zijn, waren ze absoluut niet geschikt als schuilplaats. Dit ging toch mis bij station Weberwiese (destijds Memeler strasse), daar kwamen 200 schuilende mensen in het station bij een bombardement om het leven. Omdat vrijwel alle lijnen door bombardementen onderbroken waren, reden er alleen nog kleine pendeldienstjes. Het werd aan het eind van de oorlog echter nog erger, toen de S-bahn bij het Landwehrkanaal werd opgeblazen en de Nord-Süd tunnel onder water kwam te staan. Via station Friedrichsstrasse bereikte het water ook het metronetwerk, waardoor het water zich rap door de tunnels verspreide en talloze trajecten volledig onder water stonden. Pas in 1947 kwam er weer een doorgaande dienst op gang op alle lijnen.
Schlesisches Tor
Een gedeeld net: de U-bahn tijdens de Berlijnse deling
Na de oorlog werd er hard gewerkt aan het weer opkalefateren van het Berlijnse metronetwerk. Echter gooide de deling van Berlijn behoorlijk roet in het eten. Nadat de Russische geallieerden de geallieerde raad al met slaande deuren had verlaten, richtten de West-Duitsers in voorjaar 1949 de BRD op. In de Sovjet-sector reageerden ze een aantal maanden later door de DDR op te richten. Daarmee was de stad de facto eigenlijk al gedeeld. Ook het OV-bedrijf BVG werd opgesplitst. Echter bleef er nog doorgaand metroverkeer bestaan tot en met 1961. Nadat de Berlijnse muur werd gebouwd, werd het gehele lijnennet verdeeld over de twee verschillende landen. Alleen de U5 lag volledig in Oost-Berlijn en bleef intact. De U2 kreeg een oostelijk en westelijk deel, de andere lijnen werden aan West-Berlijn toegeschreven. Daarbij werden de meeste stations in Oost-Berlijn hermetisch afgesloten, waardoor spookstations ontstonden. Warschauer Strasse, het enige Oost-Berlijnse station van de U1 werd volledig gesloten, de metro’s vertrokken en eindigden bij Schlesisches Tor aan de overkant van de Spree. Waar in het oosten werd besloten om de S-bahn en het tramnetwerk verder te ontwikkelen, besloten ze in het westen om het metronetwerk verder uit te breiden. Vrijwel alle bestaande lijnen moesten worden verlengd en wel twéé nieuwe lijnen zouden er gebouwd moeten worden. Ambitieus, maar het werd wel uitgevoerd! Zo werd de U6 verlengd tot Alt-Tegel, geopend in 1958. Daarna werd de nieuwe lijn U9 gebouwd, deze omzeilde het Oost-Berlijnse centrum volledig en kwam volledig in West-Berlijn te liggen. Hierdoor werd deze lijn vanaf de opening op 28 augustus 1961 (amper twee weken na de bouw van de muur) een zeer belangrijke verbinding voor de West-Berlijners.
In 1966 was de U6 helemaal af met de opening van het zuidelijke eindstation Alt-Mariendorf en werd de voormalige zijtak C van het stamtracé de zelfstandige lijn U7. Daarnaast werd het volledige systeem opnieuw georganiseerd, de bestaande lijnen hadden altijd een letter met romeinse cijfers voor de aftakkingen, maar deze kregen allemaal een vaste route en lijnnummer. Ondertussen hielden in Oost-Berlijn de metrolijnen de oude aanduiding van A tot en met E aan. In de daaropvolgende jaren werd de U9 afgebouwd, de U7 aan beide kanten verlengd en ook de U8 kreeg in het noorden nog een aantal extra stations erbij. De U8 was uiteindelijk in 1987 helemaal af.
In 1972 werd het viaducttracé Wittenbergplatz naar Gleisdreieck gesloten, vanwege het sterk teruggelopen aantal reizigers, door de splitsing van de U2. Hierdoor kregen de stations Nollendorfplatz en Bülowstrasse nieuwe functies als vlooienmarkt en Turkse bazaar. Over het viaduct kwam een historische pendeltram. Ten noorden van Gleisdreieck kwam vanaf 1984 een magneetbahn, de M-bahn. Deze bleek een compelte flop en was alweer uit bedrijf genomen voor de muur viel. Ondertussen werd er in Oost-Berlijn vooral gebouwd aan de uitbreiding van de S-bahn, maar toch werd er besloten om de enorme plattenbouwwijk Hellersdorf aan te sluiten op de metro. Daarop werd lijn E vanaf Alexanderplatz doorgetrokken naar Hönow. In 1989, vlak voor de val van de muur, was dit gereed.
Hereniging en actualiteit
Na de val van de muur op 9 november 1989 werden de talloze spookstations in Berlijn zo snel mogelijk weer toegankelijk gemaakt, waarbij Jannowitzbrücke het eerste station was. Al snel volgen meer stations aan de U8, zoals Bernauer Strasse. Een jaar later kregen negen stations in voormalig Oost-Berlijn een nieuwe naam, waardoor talloze typisch communistische namen uit het straatbeeld verdwenen. Het herstellen van de andere lijnen was nog niet zo eenvoudig. Met name de U2 was een hoofdpijnproject. Er ontbraken schakels tussen Wittenbergplatz, Gleisdreieck en Mohrenstrasse. Ook station Potsdamer Platz, dat direct ónder de grens lag, moest vrijwel opnieuw worden gebouwd. Na twee jaar was de lijn in 1993 weer één geheel. Uiteindelijk werd op 14 oktober 1995 de verbinding tussen Schlesisches Tor en Warschauer Strasse over de Oberbaumbrücke weer hersteld. Na de eerste nieuwe bouwfase na de val van de muur, werd de U8 nog doorgetrokken tot Wittenau en aan de zuidkant tot Hermannstrasse. In 2000 werd de U2 doorgetrokken naar Pankow, waardoor de lijn ook aansloot op de S-bahn. Deze plannen bestonden al sinds 1920.
Eind jaren ’90 ging men kijken naar een verdere verdichting van het metronetwerk en kwam voor het eerst een verlenging van de U5 in westelijke richting ter sprake. Hiermee werd zelfs eind 2001 al begonnen maar vanwege geldgebrek werd het project gestaakt. Omdat de drie nieuwe stations Hauptbahnhof, Bundestag en Brandenburger Tor toch op een manier een klein beetje geld moesten opbrengen, werd er besloten om het kleine trajectje te voltooien en een pendeldienstje te laten rijden: de U55. Dit was in 2009 af en rijdt inmiddels al tien jaar. De verlenging van de U5 vindt momenteel plaats en is naar verwachting in 2020 gereed. In 2018 werd de U3 doorgetrokken van Nollendorfplatz naar Warschauer Strasse, waardoor de lijn het tracé van de U1 deelt. Hierdoor kunnen er meer reizigers vervoerd worden over het drukke tracé in Kreuzberg.
Grappige U-bahnfeitjes
- De Berlijnse U-bahn heeft momenteel tien lijnen, maar na de aaneensluiting van de U55 en U5 nog maar negen.
- De U7 is de langste U-bahnlijn en brengt de reiziger in net iets minder dan een uur van de zuidoostelijke stadsrand bij Rudow, naar de noord-westelijke stadsrand bij Spandau.
- In totaal ligt er 145 kilometer U-bahnspoor in Berlijn, waarvan 29 kilometer bovengronds ligt. Met name de U1 en de U5 rijden bovengronds.
- De U-bahn kent 173 stations. Inmiddels zijn 90 daarvan toegankelijk voor mensen met een mobiliteitsbeperking.
- Op 19 stations kan worden overgestapt op andere lijnen, op 31 stations is er ook aansluiting met de S-bahn
- Het grootste station wat meerdere U-bahnlijnen kent, is Nollendorfplatz, waar alle vier de kleinprofiel-lijnen samenkomen.
- Gemiddeld rijdt een metro tussen twee stations 785 meter, waar de afstand tussen Tierpark en Biesdorf-Süd met 1850 meter het grootste is. De kleinste afstand is tussen Stadtmitte en Mohrenstrasse, 380 meter.
- De BVG beschikt over ongeveer 1300 metrorijtuigen, waarvan er sinds 2017 langzaam maar zeker nieuwe treinen worden ingevoerd.
- Tot 1976 mocht er nog gerookt worden in de U-bahn.
- Ook waren er vroeger 1e, 2e en 3e klas wagons in de U-bahn maar dit werd al in 1927 afgeschaft.
Unieke en bijzondere Ubahnstations
Er zijn talloze mooie U-bahnstations te vinden in Berlijn (en ook écht heel veel lelijke, hallo U5). Sommigen zijn zelfs zo mooi, dat ze een bezoekje waard zijn. Hieronder een kort lijstje van mijn persoonlijke favoriete U-bahnstations in Berlijn!
- Heidelberger Platz – U3 – Een bijzonder en prachtig sprookjesachtig station, met bijzonder beeldhouwwerk en prachtige gotische plafonds. Ik schreef er zelfs een blogartikel over!
- Görlitzer Bahnhof – U1 – Inmiddels door hangjeugd en drugshandel erg vervallen maar nog vrijwel volledig origineel en bijzonder om te zien
- Schlesisches Tor – U1 – Een stenen station, dat zelfs een tijdlang als kopstation van de U1 dienstdeed. Het gebouw doet me een beetje aan Anton Pieck en de efteling denken!
- Rathaus Schöneberg – U4 – Een sfeervol station op dit superkorte U-bahn lijntje, gelegen ónder een brug en naast een vijver, in een park. Prachtig!
- Dahlem Dorf – U3 – Het station lijkt wel een beetje op een boerderij, zo gaat het op in de landelijke omgeving
- Wittenbergplatz – U1/U2/U3/U4 – Een prachtig station met een grotendeels behouden klassieke hal. Dit stationsgebouw is tegenwoordig een monument.
- Residenzstrasse – U3 – In West-Berlijn was geld genoeg en werden talloze stations met allerlei uitgebreide versiersels aangekleed. Dit station is van architect Rainer Rümmler uit 1980.
- Eberswalder Strasse – U2 – Een van mijn grote favorieten, vanwege de prachtige groene kleuren, de ramen en natuurlijk de ligging in Prenzlauer Berg. Ik schreef ook over dit station en de bijbehorende kruising.
- Alle stations aan de U7 – van Rathaus Spandau tot aan Fehrbelliner Platz, met Wilmersdorfer Platz, Richard Wagner Strasse, Paulsternstrasse en Rohrdamm als absolute hoogtepunten! Ga maar kijken!
- Märkisches Museum – U2 – De witte metrotegels doen me denken aan de metro van Parijs en London maar het is toch echt Berlijn! De bijzondere lampen maken het geheel af.
Doen in Berlijn en de U-bahn:
Er zijn ongelooflijk veel leuke dingen te doen in Berlijn rondom de U-bahn. Je kunt een museum bezoeken, een tour maken met een open metrotrein of gewoon zelf op de bonnefooi een paar leuke stations bezoeken!
- U-bahnmuseum in Berlijn – Het schattige U-bahnmuseum is de moeite waard om te bezoeken op de spaarzame dagen dat het geopend is. Lees meer in dit artikel.
- Ritje met de U-bahn Cabrio – Altijd al de tunnels van de Berlijnse U-bahn van binnen willen bekijken met het licht aan? Maak dan een metro-rit! Check dit artikel voor meer informatie.
- Bekijk een oude metro-trein op station Klosterstrasse (U2) – Dit station met prachtige tegels heeft een kleine schat, namelijk een oude Triebwagen 12 uit 1910 op het station staan.
- Meer een fan van de S-bahn? Lees dan mijn long read artikel over de Ringbahn
