In het voorjaar van 2019 deed ik via Twitter en Instagram een oproep; iedereen die een tof verhaal heeft over de Berlijnse muur, hoe lang geleden ook, hoe kleinschalig of juist bijzonder; stuur het in! En wat een bijzondere verhalen heb ik gekregen! Waanzinnig mooie verhalen, en een paar kleinere, kortere anekdotes. Sommigen zelfs voorzien van foto’s die tevoorschijn kwamen uit reeds vergeten fotoalbums. Anderen zonder beeld maar zo treffend beschreven, dat ons brein de rest invult. Stuk voor stuk zijn ze geweldig, en allemaal het delen waard.
In de aanloop naar 30 jaar Mauerfall, verschijnen tussen 28 oktober en 10 november dagelijks nieuwe verhalen online. Het alweer derde muurverhaal wordt verteld door Elsbeth de Jager. Als au pair woonde ze in de jaren ’80 in West-Berlijn en kwam ze ook geregeld in Oost-Berlijn. Ze deelt haar ervaringen en een aantal prachtige foto’s met ons!
Eerst had je de – voor mijn gevoel eindeloze – autorit, nadat je de West-Duitse grens was overgestoken. Daarna moest je door Oost-Duitsland om in West-Berlijn aan te komen. Die rit herinner ik me als lang, grauw, saai. Er was niks te zien links of rechts van de weg, alleen zeer regelmatig soldaten met honden. Je mocht daar ook niet hard rijden, volgens mij 60 of 80 kilometer per uur, ik weet het niet precies meer. Ik weet nog wel dat je nergens mocht stoppen. Ik vond het nogal schokkend toen ik de Muur voor het eerst zag, dat weet ik nog. Gewoon midden in de stad een muur, hoog en breed. Er is een foto van mij, waar ik bij de muur sta. Achter mij zie je alleen maar niemandsland, en een uitkijktoren voor toeristen.
Die eerste keer dat ik de muur zag, was in 1984. Ik was toen 17 en ging na mijn eindexamen VWO naar West-Berlijn als au pair. Voor ik Duits zou gaan studeren in Nijmegen wilde ik er graag nog een jaartje tussenuit. Ik ben gek op kleine kinderen en was tussen klas 4 en 5, en later ook tussen klas 5 en 6 al au pair geweest in Keulen. In mijn examenjaar heb ik gezocht naar een au pair-adres, dat ik uiteindelijk vond in Berlijn. Een gezellig en leuk adres met drie kinderen. Berlijn sprak natuurlijk enorm tot mijn verbeelding maar ik had ook de mogelijkheid om colleges te volgen aan de universiteit, zoals Literatur. Op school had ik al veel Duits geleerd, en ik was met goede cijfers geslaagd, dus een cursus Duits had ik niet nodig. Wel wilde ik nog wat meer van de sfeer van het Berlijnse studentenleven proeven. Ook ben ik in Berlijn weer gaan paardrijden, bij de manege bij Onkel Toms Hütte in Zehlendorf. Ik weet niet of die manage nog bestaat, maar het leek wel midden in het bos.
Ik kwam te wonen in Lichterfelde. Dat was redelijk dichtbij de Muur maar ik wende er best snel aan. Ik had ook niet het idee dat ik ‘opgesloten’ zat. Integendeel; in West-Berlijn was veel te doen en het contrast met Oost-Berlijn maakte het voor mij toen een ‘spannende’ stad. Wel vond ik de sfeer bij de grensposten grimmig. Ik liet het wel uit mijn hoofd om grapjes te maken of zelfs maar een praatje aan te knopen. De metro waarmee ik de grens overging, had houten bankjes.
Nadat ik in 1985 weer terug naar Nederland verhuisde, ben ik nog regelmatig terug geweest. Dan ging ik met de trein, met een transitvisum. De laatste keer dat ik er was en de Muur er nog stond, was in februari 1989. Ik studeerde Duits en er was een conferentie in West-Berlijn over ’40 Jahre DDR’. Ik was de enige Nederlander en alle Duitse deelnemers waren het met elkaar eens: de Muur zou nooit vallen… In die week ging ik op verzoek van de studentenpastor in Nijmegen op bezoek bij een studentenpastor in Oost-Berlijn. Ik moest maar wat te eten mee nemen, had hij gezegd. Dat zouden ze op prijs stellen, al zouden ze dat niet laten blijken. Dat klopte wel. Ik gaf mijn fruit af en bijna gegeneerd bracht de Oost-Duitse pastor het naar de keuken. Even later kwam zijn vrouw thuis. Ze wist niet dat ik er was en mopperde al in de gang dat ze weer zo lang in de rij had gestaan en er iets weer niet te krijgen was.
Wat ik me ook nog goed herinner, was dat je verplicht een bepaald bedrag aan geld (25 DM per persoon -red.) moest wisselen per dag. Dat geld was in Oost-Berlijn haast niet op te krijgen. Je kon eten, ergens wat drinken en dan nog steeds had je veel Oost-Duits geld over. Op de foto op Alexanderplatz, sta ik met een tasje uit een warenhuis; ik had ten slotte maar een soeplepel gekocht (die ik nu nog steeds gebruik) en wat voorraadbussen. Terug in de trein naar huis zat ik tegenover twee jongens, die heel trots hun aanwinsten lieten zien. Ze hadden boeken van Marx gekocht, met dikke bladzijden met grote houtnerf erin. De ene jongen kreeg bij het bladeren een enorme splinter in zijn hand.
Het was voor mij als ’taalgek’ overigens geweldig om de taalontwikkeling van mijn au pair-kinderen mee te maken. Het dochtertje dat wel wilde paardrijden, maar niet bij de Pedale kon. Of toen ze een vogelnestje ontdekte zonder moedervogel: ‘Wenn die Mutter nicht zurückkommt, müssen wir die Babys ernten!’ (oogsten). Of toen ik vertelde dat de Professor Sturm und Drang ‘trockenen Humor‘ had en de 9 jarige zoon dat verder vertelde als ‘Der Professor war nicht nass genug.‘ Of de vader die zei dat het moeilijk was om een ‘authentisches Restaurant’ te vinden en zoonlief verbaasd vroeg: ‘Wo liegt denn Authentien?’
Ik heb trouwens nog steeds contact met het gezin waar ik au pair was. Een paar jaar geleden werkte de vader in Oman, daar zijn mijn man en ik toen met vakantie geweest. Ook ben ik heel lang geleden een half jaar met ze mee geweest naar Californië, waar ik aan de universiteit in Pasadena German Literature volgde en colleges kreeg over The sorrows of young Werther (Goethe – red.).
Tekst en foto’s: Elsbeth de Jager – Elsbeth is sinds 2003 werkzaam als vertaler, auteur, redacteur en recensent. Ook heeft ze jarenlange ervaring als docent/taaltrainer Duits, docent Creatief Schrijven/schrijfcoach en docent NT2. In de Young Adult roman die zij samen met Gaby Rasters schrijft, neemt Elsbeth de lezer onder andere mee naar Berlijn. Bekijk voor meer informatie haar website: elsbethdejager.nl
[…] kunt het hier allemaal lezen en […]