Een tentoonstelling van gewone en alledaagse dingen, het klinkt bijna tegenstrijdig. Want waarom zou je alledaagse dingen eigenlijk tentoonstellen? Wat is daar zo bijzonder aan? Bij het Museum der Dinge van het Werkbundarchiv in Berlijn Kreuzberg vinden ze alledaagse voorwerpen en dingen júist heel erg bijzonder. In hun relatief kleine museum hebben zij talloze collecties van producten en voorwerpen uit de 20e eeuw verzameld, die samen alles vertellen over onze ontwikkeling in de laatste 100 jaar. In talloze vitrines kun je hele verzamelingen bekijken van föhns, servies en zepen, maar ook van meubels en mobiele telefoons. In dit artikel geef ik je een klein kijkje in de talloze vitrines van dit schattige en eigenaardige museum in Kreuzberg.
Rijen kasten vol met voorwerpen, op talloze manieren bij elkaar gezet. Gele voorwerpen, rode voorwerpen, een verzameling spullen uit de DDR met daarnaast dezelfde producten maar dan uit West-Berlijn. Het is een curieus zootje, daar in Kreuzberg. Maar voor kenners en liefhebbers is deze verzameling stiekem ongelooflijk fascinerend. Van de allereerste föhns uit de fabriek van Siemens, tot de beroemde eerste generatie iPod zoals Steve Jobs hem presenteerde; vrijwel alles is te vinden in het Museum der Dinge. Op voorstel van een vriendin togen we naar Kreuzberg.
De Werkbund: protest tegen massaconsumptie
Het Museum der Dinge is een initiatief van het Werkbund-archiv, een organisatie die het belangrijk vindt om voorwerpen uit onze materiële cultuur te behouden. Dat klinkt als een deftige mond vol, maar het komt er op neer dat zij allerlei doodgewone voorwerpen verzamelen, met als doel die te bewaren. Dit omdat je aan de voorwerpen heel goed kunt aflezen hoe we leefden in de tijd dat ze werden gemaakt. Weliswaar komen veel voorwerpen uit massaproductie maar zijn ze toch met liefde ontworpen, samengesteld en gemaakt.
Feitelijk zette het Werkbund-archiv met het Museum der Dinge het werk voort van de oorspronkelijke “Werkbund”, een initiatief van architecten, kunstenaars en massaproducenten, opgericht in 1907. Zij maakten zich – toen al! – zorgen over alle negatieve kanten van de vernieuwingen, die de industriële revolutie met zich mee bracht. Massaconsumptie was daar één van, voor die tijd was dat nog nauwelijks een fenomeen. De leden van de Werkbund vonden het raar om te zien hoe achteloos mensen plotseling met hun eigendommen omgingen, puur omdat ze ineens in grote hoeveelheden beschikbaar waren. Mensen begonnen apparaten en hun eigendommen steeds meer als ‘dingen’ te beschouwen. Ze zorgden er minder goed voor, vergaten onderhoud te plegen of het te repareren. Immers: vernieuwen was sneller en bovendien gemakkelijk gemaakt. De leden van de Werkbund organiseerden daarom tentoonstellingen van alledaagse producten, om mensen op de bijzonderheden van die producten te wijzen. Veel van die producten waren op een bijzonder manier ontworpen of gemaakt, ambacht, ontwerp en waarde werden daarbij centraal gesteld.
Oprichting Werkbund-Archiv
In 1973 werd door de Werkbund het Werkbundarchiv opgericht. De medewerkers houden zich dagelijks bezig met het erfgoed van de Werkbund-groepering. Denk bijvoorbeeld aan het behouden en documenteren van alle materialen en voorwerpen uit de massaproductie en industrie. Ook hedendaagse voorwerpen worden verzameld en voor komende generaties bewaard, zodat zij kunnen zien waar bepaalde voorwerpen hun oorsprong hebben.
In 1986 begon het Werkbundarchiv met het tentoonstellen van hun verzamelingen, een groot deel daarvan in de Martin Gropius Bau. Omdat ze daar op termijn niet konden blijven, is de hele tentoonstelling verhuisd en zitten ze sinds 2007 in de Oranienstrasse in Kreuzberg. Hier werd definitief het Werkbundarchiv – Museum der Dinge geopend.
In het Museum der Dinge zijn in totaal meer dan 20.000 verschillende voorwerpen en objecten te bekijken, de ene nog curieuzer dan de andere. Het bijzondere aan de verzameling is dat er geen achterliggend depot is met opslag, zoals in heel veel andere musea. Wat je zíet, is wat ze hebben, hun verzameling. En er zit van alles bij. producten uit de massaproductie, maar ook kunstvoorwerpen. Er zitten dingen bij die ambachtelijk zijn gemaakt, unieke ontwerpen of juist weer industrieel geproduceerd. Noordproducten, functionele producten, puristische of kitscherige voorwerpen. Alles is gesorteerd en in vitrines geplaatst, waar de kleuren, vorm of functie hun verhaal zelfstandig vertellen. De volgorde van de producten is onmiskenbaar chronologisch, de start ligt rond 1900 en door de jaren heen kom je alle grote gebeurtenissen in Duitsland tegen. De Eerste Wereldoorlog, het revolutiejaar 1918 en afzet van de Keizer, de beurskrach in 1929, de opkomst van de Nazi’s in 1933 met daaropvolgend de Tweede Wereldoorlog, uiteraard daarna de afscheiding van Oost- en West Duitsland en de Berlijnse muur. Natuurlijk speelt ook de hereniging van Duitsland in 1990 en de opkomst van internet bij particulieren in 1996 een grote rol.
Museum der Dinge – Mijn ervaring
Terwijl ik langs de vele vitrines wandel, kijk ik m’n ogen uit. Ik sta een tijdje voor een prachtige verzameling haardrogers, uitgevonden door de Berlijnse industrieel Siemens. Het is grappig om te zien dat ondanks de vooruitgang en verandering van materiaal, de vorm van de föhn nog steeds hetzelfde is. Onder de föhns staat een quote: “Elektrizität – neue Energie – neue Produkte“. Een simpele uitspraak maar die illustreert het grotere beeld: wat een enorme wereld er voor de mensen en industrie open ging toen elektriciteit langzaam maar zeker een standaard werd in huishoudens.
In een vitrine verderop staan prachtige wasmiddelverpakkingen, in een emaillen houder. Eén merk ken ik, omdat het vandaag de dag nog steeds in de supermarkten verkrijgbaar is. De andere twee wasmiddelen zeggen mij niets, jullie wel?
Ook dit product ken ik, de beroemde flesjes met Pelikan-inkt. Als ik me niet vergis, zijn de flesjes door de jaren heen nauwelijks veranderd. Het is overigens een bijzonder oud bedrijf, Pelikan werd al in 1832 opgericht in Zwitserland.
In een volgende vitrine stuit ik op een volledig random verzameling van gele voorwerpen, gemaakt van karton en of plastic. Dit is precies wat het Museum der Dinge zo grappig maakt. Sommige vitrines zijn ingericht met hele serieuze voorwerpen, andere kasten hebben verzamelingen die met veel humor zijn samengesteld. Bijzonder bij deze producten is volgens mij dat de geel-tint van deze producten allemaal nagenoeg hetzelfde zijn, ondanks het feit dat het producten van verschillende fabrikanten zijn.
Omdat het museum voorwerpen heeft gerangschikt op chronologische volgorde, speelt de Tweede Wereldoorlog natuurlijk ook een grote rol. Er zijn talloze voorwerpen verzameld, van servies tot medailles en meer. Dit Ehrenkreuz der Deutschen Mutter (Mutterkreuz) was een bijzonder sterk staaltje Nazi-propaganda. Het klinkt geweldig om moeders een medaille te geven, maar in de Naziperiode stelden vrouwen niets meer voor dan huisvrouwen die zoveel mogelijk kinderen moesten krijgen. Om vrouwen positief over het Derde Rijk te stemmen en te zorgen dat ze in de fase voor de oorlog meer kinderen kregen, werd in 1938 deze medaille bedacht. Hij werd uitgereikt aan moeders die van Duits bloed waren, gezond waren en geen erfelijke ziektes hadden. Hoe meer kinderen een vrouw had, hoe specialer de medaille. Deze medaille op de foto werd uitgereikt aan een moeder die zes of zeven gezonde kinderen op de wereld had gezet. Een krankzinnige gedachte vandaag de dag, maar het geeft wel aan hoe belangrijk dit soort voorwerpen zijn. Ze vertellen een belangrijk verhaal, dat helpt om de context van een bepaalde periode te begrijpen.
Gelukkig zijn er ook minder serieuze kasten. Ik moest stiekem enorm giechelen om deze fantastische verzameling zilverkleurige broodroosters. Voor de Harry Potter-fans, ik moest bij dit soort kasten direct aan Arthur Wemel en zijn verzamelwoede denken. Wat een briljante samenstelling.
Scheerapparaten, ook zo’n bijzondere verzameling. Gaaf om te zien hoe snel al de eerste draadloze scheerapparaten kwamen, op batterijen.
Naast kleine voorwerpen, zijn er ook talloze stoelen en andere meubels te zien, die iconisch zijn voor hun tijd.
Het Museum der Dinge is een uitstekende tip voor mensen die al vaak in Berlijn zijn geweest en toch graag iets nieuws zouden willen zien. Als je met wat aandacht de voorwerpen in de vitrines bekijkt, kun je hier zomaar een paar uurtjes doorbrengen! Ik vond het bijzonder leuk om te zien wat er door de jaren heen allemaal verzameld is. Ook brachten oudere voorwerpen veel herinneringen aan vroeger terug, doordat je ze herkent én nog weet waar of wanneer je ze gebruikte. Ik herkende onder andere houten speelgoedpuzzels, een lunchbakje, servies en mijn allereerste mobiele telefoon. Dat maakt het Museum der Dinge denk ik zo bijzonder, het is meer dan alleen een ruimte vol met kasten en verzamelingen. In alle voorwerpen zitten talloze bijzondere herinneringen en mooie anekdotes opgeslagen. Een must!
Adres: Oranienstrasse 25, Kreuzberg
OV: U1/8 Kottbusser Tor
Tijden: Maandag, donderdag tot en met zondag: 12:00 tot 19:00 uur. Dinsdag en woensdag gesloten.
Entree: 6 euro, kinderen tot 17 jaar gratis.
Meer info: museumderdinge.de