#Mauerfall30 - Alles over de feestelijkheden rondom 30 jaar Mauerfall in Berlijn

Op 9 november 1989 ging na 28 jaar hermetische afsluiting de grens tussen Oost- en West-Berlijn weer open. De burgers van de DDR konden voor het eerst zonder vooraf toestemming te moeten vragen of voor hun leven te vrezen, vrij naar het westen reizen. Deze vreedzame revolutie leidde tot de eenwording van Duitsland in 1990 en is nog altijd een zeer belangrijke dag. Eens in de vijf jaar wordt dit daarom groots gevierd! In 2019 vierde Berlijn de “Mauerfall” met een hele hoop gave evenementen, tentoonstellingen, muziek en andere feestelijkheden. In dit artikel lees je wat er allemaal te doen was rondom de Mauerfall in Berlijn!

Inhoudsopgave

Festivalweek 4 tot en met 10 november 2019
Route der Revolution
Wandel de Berlijnse muur met mij!
De dag zelf: 9 november
Tentoonstellingen en Musea-specials
Berlijnse Muur – Bezienswaardigheden
Mauerfall30 online en offline

Festivalweek van 4 tot en met 10 november 2019

Gedurende de hele week waren er talloze evenementen, in totaal meer dan tweehonderd! Denk aan concerten, nieuwe tentoonstellingen, theaterstukken en nog veel meer. Hieronder een overzichtje van een aantal favorieten, die mij geschikt leken voor de Nederlandstalige bezoeker. Alle evenementen zijn gratis, tenzij anders vermeld.

Bekijk hier een fotoverslag van alle feestelijkheden rondom Mauerfall30!

Maandag 4 november:

4 november 2019 – 17:30 uur – Alexanderplatz – Officiële opening van de feestweek op Alexanderplatz, voor het Berolina & Alexanderhaus, met onder andere Theater der Revolution: Theatercollectief PKRK laat de grote demonstratie van 4 november 1989 weer herleven met geluid, toneel, dans en meer.
4 november 2019 – 16:00 uur – Stasi Zentrale – Ooggetuigen-rondleiding door de openluchttentoonstelling ‘Revolution & Mauerfall’. Start om 16:00 uur, trefpunt 15 minuten voor de starttijd bij het infopoint op het binnenplein van de Stasicentrale.
4 november 2019 – 17:30 uur – East Side Gallery – Das Jahr 1990 freilegen – Lezing over het bijzondere jaar 1990, dat Berlijn en Duitsland zo veranderde. Tijdens deze lezing van Jan Wenzel en de fotografen Ute Mahler en Christiane Eisler wordt ingegaan op de herinnering van het overgangsjaar 1990. Locatie: East Side Gallery paviljoen.
4 november 2019 – 19:00 uur – Brandenburger Tor – Gesprek over de internationale betekenis van de val van de muur. Een samenwerking met de Bundesstiftung zur Aufarbeitung der SED-Diktatur. Locatie: Brandenburger Tor Paviljoen.

Dinsdag 5 november:

5 november 2019 – 09:00 uur – Akademie der Künste – Rondleiding langs de fototentoonstelling van Helga Paris, door de fotografe zelf, in de Akademie der Künste (Pariser Platz). Aanmelden via veranstaltungen-mauerfall@kulturprojekte.berlin.
5 november 2019 – 14:30 uur – East Side Gallery – Straatperformance van theatergroep Teatro Due Mondi over grenzen en muren.
5 november 2019 – 16:00 uur – East Side Gallery – Rondleiding langs de Easy Side Gallery in eenvoudig Duits. Trefpunt 15 minuten voor vertrek bij het Paviljoen East Side Gallery.
5 november 2019 – 17:00 uur – Gethsemanekirche – Opposition & Subkultur – Filmvertoning van zeven korte films in 90 minuten bij de Gethsemanekirche. Focus op de verschillende subculturen in Oost en West en hoe zij overal hun eigen strijd voerden.
5 november 2019 – 19:00 uur – Brandenburger Tor – Lieder mit Grips – De Jeugdradiozender DT64 uit de DDR vormde de jeugd van de jaren ’80. Nu dertig jaar later worden er herinneringen opgehaald en klinkt de muziek van toen weer over het podium bij de Brandenburger Tor.
5 november 2019 – 20:00 uur – Gethsemanekirche – Optreden “Mauern werden einstürzen“ in de Gethsemanekirche van Patti Smith en Tony Shanahan

Woensdag 6 november:

6 november 2019 – 10:00 uur – Schönholz – Start Nederlandstalige rondleiding van Wattedoeninberlijn.nl langs en over de Berlijnse Muur – Meer info & tickets: Mauerfall30 rondleidingen.
6 november 2019 – 13:00 uur – Gethsemanekirche – Filmvertoning Paradies ’89, een film over de zomer die alles veranderde en leidde tot de onafhankelijkheid van Letland. Duur: 90 minuten.
6 november 2019 – 14:00 uur – Alexanderplatz – Filmvertoning ‘Montags in Dresden’. Duur: 90 minuten. Locatie: paviljoen Alexanderplatz.
6 november 2019 – 19:30 uur – Bühne Alexanderplatz – Livemuziek van Zerfall, een Ost-Berliner punkband die in 1983 ontstond in Friedrichshain. Hun muziek was het tegenovergesteld van wat de DDR graag zag. Ondanks talloze controles, Stasi-spionage en arrestaties, gaven ze meerdere concerten. De band viel uiteen toen de drummer in dienst moest. Sinds 2008 treden ze weer sporadisch op.
6 november 2019 – 20:15 uur – Bühne Alexanderplatz – Livemuziek van Fehlfarben, een West-Duitse punkband uit Düsseldorf. Deze band brengt het tijdgevoel van de jaren ’80 weer helemaal terug.
6 november 2019 – 19:30 uur – Kurfürstendamm – Filmvertoning van B-Movie: Lust & Sound in Westberlin 1979-1989. Must-see! Locatie: Paviljoen op Breitscheidplatz.

Donderdag 7 november:

7 november 2019 – 10:00 uur – Nordbahnhof – Start Nederlandstalige rondleiding van Wattedoeninberlijn.nl langs en over de Berlijnse Muur – Meer info & tickets: Mauerfall30 rondleidingen.
7 november 2019 – 10:00 uur – East Side Gallery – De gehele dag tot 17:00 uur is er bij de East Side Gallery een virtual relatiy documentaire te zien, met verhalen en berichten van mensen die over de muur van Oost- naar West zijn gevlucht, of anderen hielpen bij hun vlucht. Locatie: Paviljoen East Side Gallery
7 november 2019 – 15:30 uur – Alexanderplatz – 30 Jahre Berlin Mitte – Fotograaf Sven Hagolani laat met zijn multimedia presentatie een persoonlijke en prachtig verhalende terugblik op het Berlijn sinds de Mauerfall zien. Zijn foto’s en video’s laten nadrukkelijk het Berlijnse leven van 1990 herleven. Locatie: paviljoen Alexanderplatz.
7 november 2019 – 16:00 uur – Stasizentrale – Rondleiding over de techniek die de Stasi gebruikte om te bespioneren maar ook om data uitgebreid op te slaan. Trefpunt: 15 minuten voor het begin in de foyer van het Stasi-archief, Haus 7.
7 november 2019 – 17:30 uur – Brandenburger Tor – Filmvertoning Mauern & Grenzen. 7 Korte films in 80 minuten over allerlei thema’s rondom de Berlijnse Muur en Duits-Duitse grens. Locatie: Brandenburger Tor Paviljoen.
7 november 2019 – 19:30 uur – Bühne Alexanderplatz – De Ost-Berliner Band Pankow treedt live op! Beleef de sound der Wende live op Alexanderplatz.

Vrijdag 8 november 2019:

8 november 2019 – 10:00 uur – Potsdamer Platz – Start Nederlandstalige rondleiding van Wattedoeninberlijn.nl langs en over de Berlijnse Muur – Meer info & tickets: Mauerfall30 rondleidingen.
8 november 2019 – 16:00 uur – Kurfürstendamm – Filmvertoning Sehnsüchte & Hoffnungen – Zes korte films in 90 minuten, over thema’s rondom de feestsfeer op straat na de Wende, maar ook de daaropvolgende depressie van kapitalisme en de druk van winstbejag. Locatie: paviljoen Ku’damm.
8 november 2019 – 17:00 uur – Akademie der Künste – Rondleiding langs de fototentoonstelling van Helga Paris, door de fotografe zelf, in de Akademie der Künste (Pariser Platz). Aanmelden via veranstaltungen-mauerfall@kulturprojekte.berlin.
8 november 2019 – 19:30 uur – Kurfürstendamm – Muziek van Barbara Thalheim, Dota, Danny Dzuik, muzikanten die in de zomer van ’89 protestliederen zongen en zo bijdroegen aan de sfeer en het geluid van de vreedzame revolutie. Locatie: Paviljoen Kurfürstendamm. Vooraf aanmelden via mauerfall30.berlin
8 november 2019 – 14:00 uur – Stasi Zentrale – Rondleiding over de methodes waarmee de Stasi informatie verzamelde en verwerkte. Microfoontjes, speciale camera’s, apparaten waarmee brieven werden geopend zonder dat je het kon zien… Dat en meer bij een boeiende rondleiding. Trefpunt 15 minuten voor vertrek in de foyer van het Stasimuseum.
8 november 2019 – 16:00 uur – Stasi Zentrale – Ooggetuigen-rondleiding door de openluchttentoonstelling ‘Revolution & Mauerfall’. Start om 16:00 uur, trefpunt 15 minuten voor de starttijd bij het infopoint op het binnenplein van de Stasicentrale.
8 november 2019 – 14:00 uur – East Side Gallery – Rondleiding langs de Easy Side Gallery in eenvoudig Duits. Trefpunt 15 minuten voor vertrek bij het Paviljoen East Side Gallery.

Zaterdag 9 november 2019:

9 november 2019 – 15:00 uur – East Side Gallery – Engelstalige tandem-rondleiding langs de kunstwerken van de East Side Gallery. Trefpunt 15 minuten voor starttijd bij het paviljoen East Side Gallery
9 november 2019 – 12:00 uur – Akademie der Künste – Rondleiding langs de fototentoonstelling van Helga Paris, door de fotografe zelf, in de Akademie der Künste (Pariser Platz). Aanmelden via veranstaltungen-mauerfall@kulturprojekte.berlin.
9 november 2019 – 13:00 uur – Akademie der Künste – Engelstalige rondleiding langs de fototentoonstelling van Helga Paris, door de fotografe zelf, in de Akademie der Künste (Pariser Platz). Aanmelden via veranstaltungen-mauerfall@kulturprojekte.berlin.
9 november 2019 – 13:00 uur – Sony Centre, Potsdamer Platz – Dagprogramma met het thema “Erzähle deine Geschichte, vom Mauerfall bis Heute” – Rundfunk Berlin Brandenburg (RBB) nodigt iedereen uit om naar het Sony Center op Potsdamer Platz te komen. Er is live-muziek, comedy en er zijn interviews. Er zijn bekende en minder bekende ooggetuigen, er is een forum en meer. Het is de aftrap van een groot project van de RBB, dat tot en met 3 oktober 2020 loopt, de 30e verjaardag van herenigd Duitsland.
9 november 2019 – 16:00 uur – Bühne Alexanderplatz – Liedjesschrijver Jaroslav Hutka moest in 1978 als ondertekenaar van Charta 77, een protest tegen de regering, Tsjechaslowakije verlaten. Hij woonde tot 1989 in Nederland. Zijn muziek werd symbool voor de gehele revolutie, zijn muziek werd beinvloed door de vele verboden aan hem om op te treden. Bijzonder!
9 november 2019 – 17:00 uur – Brandenburger Tor – De grote Bühneshow bij de Brandenburger Tor – Zie verderop in dit artikel voor meer informatie.
9 november 2019 – 19:30 uur – Gethsemanekirche – Klassiek feestconcert ’30 Jahre Friedrliche Revolution’, met het Paulus oratorium op.36, van Felix Mendelssohn Bartholdy. Tickets via alle bekende ticketvoorverkoopadressen in Berlijn, zoals het loket in de stationshal van Alexanderplatz.
9 november 2019 – 20:00 uur – Kurfürstendamm – Klassiek concert bij de Kaiser Wilhelm Gedächtniskirche – Meer info hier.
9 november 2019 – 23:00 uur – Door heel Berlijn – Tijdens de European Clubnight vormen 27 Berlijnse clubs samen een groot podium voor clubs uit 27 verschillende landen. Muziek verbindt en zo moet volgens de initiatiefnemers ook de Mauerfall worden gevierd; dansend! Meer informatie: europeanclubnight.berlin. Tickets zijn aan de deur van alle deelnemende clubs verkrijgbaar en kosten tussen de 5 en 15 euro.

Zondag 10 november 2019:

10 november 2019 – 10:00 uur – Glienicker Brücke – Feestprogromma – Bij de Glienicker Brücke gebeurden gedurende de 28 jaar dat de muur stond, talloze dingen. Met een foto-tentoonstelling wordt dit herdacht. Vanaf 14:00 uur zijn er rondleidingen langs de Muur, vanaf 16:00 uur is er een videoinstallatie met historisch filmmateriaal te zien op de Potsdamer en Berlijnse zijde van de brug. Om 18:00 uur wandelen de Berlijnse burgemeester en de premier van Brandenburg over de brug naar elkaar toe, waarop een gesprek volgt.
10 november 2019 – 10:00 uur – Feestelijk Matinee in Schloss Glienicke – Meer info hier.
10 november 2019 – 13:30 uur – Brandenburger Tor – Dialoog over “aufbruch, euphorie & chaos: Berlin nach der Mauer”. Met Michael Brack, Siggi Grünewald, Georg Schertz, Tom Sello en vele anderen. Locatie: paviljoen Brandenburger Tor.
10 november 2019 – 14:00 uur – Zionskirche – Filmvertoning van het drieluik: Preis der Freiheit. Het driedelige Oost-West drama vertelt het verhaal van drie zussen tussen 1987 en 1990. De films worden achter elkaar vertoond, met starttijden om 14:00 uur, 16:00 uur en 18:00 uur.
10 november 2019 – 14:30 uur – Stasizentrale – Familierondleiding – Stasi uitgelegd aan kinderen. Jeugd gold per definitie als een bedreiging voor de SED. Onaangepaste jongeren zoals Punks, waren zelfs geclassificeerd als vijanden door de Stasi. Deze familie-rondleiding is geschikt voor jong en oud, wel Duitstalig. Trefpunt 15 minuten voor vertrek in de foyer van het Stasi Archief, Haus 7.
10 november 2019 – 15:00 uur – Bühne Alexanderplatz – Banda Internationale, een vrolijke band met prachtige muziek uit talloze windstreken, speelt live op Alexanderplatz.
10 november 2019 – 15:00 uur – East Side Gallery – Engelstalige tandem-rondleiding langs de kunstwerken van de East Side Gallery. Trefpunt 15 minuten voor starttijd bij het paviljoen East Side Gallery

Orte der Revolution – Speciaal project rondom de Berlijnse muur – 7 Tage, 7 Orte

Naast het herdenken van de slachtoffers van de SED-dictatuur en deling van Berlijn aan de voormalige grens, waren er ook op decentrale plaatsen in Berlijn speciale locaties ingericht, bij gebouwen of plaatsen die herinneren aan revolutie van 1989 die leidden tot de val van de muur. Dit zijn de zogeheten zeven Orte der Revolution. Hier zijn openlucht-tentoonstellingen neergezet en is ook een paviljoen, waar muziek, discussie, lezingen en andere dingen plaatsvinden. ’s Avonds worden historische beelden en 3D-animaties op de gebouwen geprojecteerd, voorzien van geluid. Thema’s zoals de vluchtelingenstroom door centraal- en oost-Europa in zomer ’89, protesten en demonstraties, de bestorming van de Stasicentrale in januari 1990 en nog veel meer belangrijke hoogtepunten worden hierbij uitgelicht. Bijzonder is ook de achterzijde van het nieuwe Humboldt-forum; deze wordt met licht en videomapping weer aangekleed als het voormalige Palast der Republik, het parlementsgebouw dat in tot 2005 op diezelfde plek stond.

Orte der Festivalwoche 30 Jahre Friedliche Revolution – Mauerfall © Kulturprojekte Berlin

Open Air tentoonstellingen

Op alle zeven locaties zijn prachtige openlucht-tentoonstelling gemaakt. Zo lees je van moment tot moment wat er op die plek gebeurde en hoe dat leidde tot de uiteindelijke val van de Berlijnse muur. Deze tentoonstellingen zijn gratis te bezoeken en blijven gedurende de hele feestweek staan. Tevens staat er bij elke locatie een klein paviljoen, waar je informatie kunt krijgen, souvenirs kunt kopen en deel kunt nemen aan gesprekken, lezingen en andere evenementen.

Sprechende Fassaden – 3D Videoprojecties

Elke dag vanaf ongeveer 18:00 tot 22:00 uur worden op zes locaties gebouwen in het licht gezet. Met prachtige 3D-videoprojecties herleven de gebeurtenissen uit 1989 weer precies op die plek waar ze plaats vonden. Op Alexanderplatz wordt de demonstratie van 4 november 1989 weer tot leven gewekt. Bij de Stasi-zentrale is de bestorming van januari 1990 nog eens te zien. Op de Kurfürstendamm herleeft de jubelstemming van de Mauerfall. De projectieshow duurt telkens 15 minuten en start dan na een paar minuten pauze automatisch weer in. Tussen 18:00 en 22:00 uur wordt de projectie de gehele avond herhaald. Bij de Brandenburger Tor zijn geen 3D projecties, wel is daar het kunstwerk Visions in Motions te bekijken en worden de vredesboodschappen van dat kunstwerk op de Brandenburger Tor geprojecteerd.

7 Tage, 7 Orte – Waarom deze locaties?

• Gethsemanekirche – Begin oktober 1989 werd de Gethsemanekirche in Oost-Berlijn een brandpunt van de vreedzame revolutie. Een contact-telefoon de opdracht van een berichtenbureau, naar de informatie-avonden kwamen duizenden mensen. Vanaf 2 oktober organiseerden de Oost-Berlijnse oppositiegroepen een maanwake in de kerk. Het doel was de vrijlating van de Leipzig bij eerdere demonstraties gevangengenomen mensen. Op 7 oktober 1989 vierde de DDR-leiding met internationale gasten de 40e verjaardag van de DDR in het Palast der Republik. TOch verliepen de officële feestelijkheden niet ongestoord. In het hele land werd uitgebreid gedemonstreerd voor democratische hervormingen. De demonstranten riepen; “Wij blijven hier!” en “Geen geweld!”. Ook “Wir sind das Volk” werd een hele beroemde leus. De demonstranten eisten de toelating van nieuwe bewegingen en partijen. Het SED-regime reageerde met enorme brutaliteit. In meerdere steden werd door bewapende eenheden hard op de demonstranten ingeslagen met knuppels en wapenstokken. Veel mensen raakten gewond, talloze werden gearresteerd. Maar de bevolking liet zich niet meer zo makkelijk terugduwen als in het verleden. In Oost-Berlijn werden de demonstranten bij het Palast der Republik verdrongen, waarop ze richting de Gethsemanekirche trokken. Dit gebeurde onder de ogen van de internationale media, die speciaal voor de feestelijkheden van de DDR-verjaardag in de DDR waren uitgenodigd. De foto’s en beelden van de vreedzame protestacties en het gewelddadige ingrijpen van het SED-regime, verspreidde zich in een paar uren over de hele wereld, en via de westerse media ook door de gehele DDR.
Waar? Gethsemanekirche, Stargarder Strasse in Prenzlauer Berg. Wanneer? Vanaf 4 tot en met 9 november 2019. De openlucht-tentoonstelling is de gehele dag en avond gratis te bezoeken. Let op: alle geplande evenementen bij de Getsehmanekirche vinden vanaf 9 november bij de Zionskirche plaats.

• Alexanderplatz – Op 4 November 1989 kwam het op Alexanderplatz tot de grootste demonstratie in de geschiedenis van de DDR. Honderduizenden mensen verzamelden zich daar om voor een democratische DDR te demonstreren. Ze eisten vrijheid om te reizen, vrije verkiezingen, menings- en persvrijheid en de toelating van oppositie-groepen en nieuwe politieke partijen. Op talloze creatieve manieren brachten mensen die eisen in de openbaarheid, en dat volledig legaal. Want de demonstratie was officieel toegestaan. Al sinds midden Oktober 1989 kwam het in talloze steden in de DDR regelmatig tot protesten tegen de dictatuur van de SED, de staatspartij. Door de enorme druk op de communistische staatspartij, moesten ze wel door het hele land de onafhankelijke demonstraties en bijeenkomsten toelaten. De net een paar dagen eerder opgerichte groep ‘Neues Forum’ wilde van deze speelvrijheid gebruikmaken om een grote demonstratie in de hoofdstad van de DDR op poten te zetten. Acteurs en kunstenaars grepen het idee met beide handen aan en begonnen met de voorbereidingen. Het evenement werd officieel goedgekeurd door de leiding van de SED, wat aantoonde dat de partij al een andere weg in wilde slaan. In plaats van het protest te verbieden, probeerden ze hun invloed te behouden door het te sturen en te beinvloeden. Op Alexanderplatz spraken op die bewurste vierde november niet alleen oppositieleden en kunstenaars, maar ook functionairen van de SED-partij. Hun verhalen werden echter niet bepaald goed ontvangen, maar vooral verstoord door luid fluiten en geschreeuw.
Waar? Alexanderplatz, Mitte. Wanneer? Vanaf 4 tot en met 9 november 2019. De openlucht-tentoonstelling is de gehele dag en avond gratis te bezoeken. De projecties zijn op het Berolinahaus en Alexanderhaus te bekijken.

• Brandenburger Tor – Op de vroege avond van 9 november 1989, maakte DDR-functionaris Günther Schabowski eigenlijk een beetje zijdelings een nieuwe reisregeling bekend. Het doel van de SED-leiding met die regeling was, om de vele protesten en de gigantische uitstroom van DDR-vluchtelingen naar het Westen in te dammen. De West-Duitse televisie melde een uur later in het journaal: “De DDR opent de grens”. Daarop stroomden talloze Oost-Berlijners massaal naar de vele grensovergangen die er in de stad waren en dwongen nog diezelfde avond tot de opening van de Berlijnse muur. Ook West-Berlijners hielpen mee de grens te openen. Hoewel er bij de Brandenburger Tor geen grensovergang was, trokken toch duizenden mensen naar dit symbool van de deling van Duitsland en Europa. Nog in dezelfde nacht, beklommen tientallen mensen de ruim drie meter hoge muur en gingen ze deze met hamers en beitels te lijf. De grenswachters trokken zich terug. Na 28 jaar Duitse deling, konden de Berlijners van beide kanten, weer vrij en zonder levensgevaar onder de zuilen van de Brandenburger Tor door lopen. Wat die ochtend nog niemand voor mogelijk hield, gebeurde die avond in werkelijkheid. De muur viel, de mensen dansten. De beelden van de jubelende en feestelijke massa gingen de hele wereld rond.
Waar? Brandenburger Tor, Mitte. Wanneer? Wanneer? Vanaf 4 tot en met 9 november 2019. De openlucht-tentoonstelling is de gehele dag en avond gratis te bezoeken. Let op: tassen groter dan een DIN A4 worden niet toegelaten op het festivalterrein!

• Kurfürstendamm – Al in de eerste ochtenduren van 10 november 1989, heerste er een volksfeeststemming op de Kurfürstendamm. Voor veel DDR-burgers was de beroemde West-Berlijnse shoppingboulevard de place to be, en in deze nacht en in de volgende dagen, hun eerste bestemming in het westen. Door West-Berlijners werden ze hier met veel gejoel en gejubel begroet en het leidde tot een enorme drukte en ontroerende momenten. De Westerse winkels en de talloze culturele aanbiedingen van het westen lokten enorm en met open armen werden de Oost-Duitsers in West-Berlijn ontvangen. Politiek, bestuur en de burgers boden zo de enorme bezoekersstroom het hoofd, ook in de weken en maanden daarna.
Waar? Op de Breitscheidplatz, Charlottenburg. Het paviljoen staat naast de kapel, tegenover het Europa-center. Wanneer? Vanaf 4 tot en met 9 november 2019. De openlucht-tentoonstelling is de gehele dag en avond gratis te bezoeken.

Foto: Arie van Tichelen

• Stasi Zentrale – Vanaf december 1989 werden in de gehele DDR de kantoren van de geheime politie bezet. Op 15 januari 1990 bestormden aansluitend duizenden burgers de Stasi-Zentrale in de Normannenstrasse in Berlijn Lichtenberg. De SED verloor zo eindelijk haar machtigste orgaan, dat de partij al die jaren in het zadel had gehouden. Burgerrechtencommittee’s probeerden de ontbinding van de Stasi te controleren en de vernietiging van de miljoenen Stasi-dossiers te verhinderen. Ook toen daarmee het einde van de Stasi in zicht was, waren de discussies rondom die vele dossiers en aktes pas net begonnen. Als in de loop van de onderhandelingen over de Duitse eenheid te angst kwam dat de dossiers nooit geopend zouden worden, kwam het opnieuw tot een bezetting. In september 1990 drongen nog eens honderden burgers het verwerkingskantoor van het archief binnen en begonnen een hongerstaking. Ze wilden zeker stellen dat slachtoffers van de Stasi hun eigen dossiers konden inkijken -, dat lukte. Sinds december 1991 regelt een officiële wet, het Stasi Unterlagen Gesetz, het recht van slachtoffers of andere betrokkenen om hun aktes te mogen inkijken. Ook is daarmee de politieke, historische en juridische verwerking van het werk van de Stasi geregeld. De ruim vier miljoen dossiers over Oost-Duitsers en meer dan twee miljoen dossiers over West-Duitsers bieden zo een unieke mogelijkheid om achter de coulissen van de beruchte geheime dienst te kunnen kijken. Tegenwoordig zijn hier het Stasimuseum en het Stasi-archief gevestigd.
Waar? Binnenplaats van de Stasi-Zentrale, Ruschestrasse, Lichtenberg. Wanneer? Vanaf 4 tot en met 9 november 2019. De openlucht-tentoonstelling is de gehele dag en avond gratis te bezoeken. Klik hier voor meer info

Foto: Thomas Uhlemann © dpa – Report

• Schlossplatz – De dag 18 maart 1990 markeerde wellicht wel het grootste succes van de Friedliche Revolution van 89/90. Met de allereerste democratische verkiezingen in de geschiedenis van de DDR, werd het SED-regime definitief aan de kant gezet. De vrij verkozen Volkskammer, het parlement van de DDR, nam zetel in het Palast der Republik. In de omgeving van het Palast der Republik bevonden zich ten tijde van de SED-dictatuur ook de zetel van de regering, het ministerie van buitenlandse zaken en de partijcentrale van de SED (Politbüro). Hier was destijds dus het machtscentrum van de DDR. In de herfst van 1989 was het Palast der Republik telkens weer een verzamelplek voor protesten. Op 7 oktober 1989 demonstreerden zelfs duizenden mensen voor democratische hervormingen, terwijl binnen ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van de DDR, feest werd gevierd. Op 24 oktober 1989 eisten veel mensen het aftreden van Egon Krenz, de opvolger van Erich Honecker en op die dag gekozen tot nieuw staatshoofd. Ook de grote demonstratie van 4 november ’89 kwam langs het schijn-parlement. De verkiezingen van maart 1990 baanden de weg vrij voor meer democratie in de maatschappij en namen een belangrijke horde op weg naar de Duitse Eenheid. Meer dan 75 procent van de stemmen tijdens die verkiezingen, gingen naar de partijen die beloofden zich voor een snelle hereniging van de beide Duitslanden in te zetten.
Waar? Schlossplatz, Mitte (achterzijde van het Humboldt Forum, Nikolaiviertel-zijde). Wanneer? Vanaf 4 tot en met 9 november 2019. De openlucht-tentoonstelling is de gehele dag en avond gratis te bezoeken. Klik hier voor meer info.

• East Side Gallery – Op 28 september 1990 opende aan de East Side Gallery de langste kunstgalerij ter wereld. Al een week na de val van de muur, hadden berlijnse kunstenaars besloten om van de muur, een bouwwerk van onmenselijkheid, een bouwwerk tégen de onmenselijkheid te maken. Na een paar mislukte pogingen op Potsdamer Platz, werd na overleg met de DDR-leiding besloten om het stuk muur aan de Mühlenstrasse in Friedrichshain vrij te geven voor het project. Meer dan 188 kunstenaars uit 21 landen beschilderden de 1,3 kilometer lange muur. Slechts een paar maanden eerder heerste op diezelfde plek nog een dodelijk grensregime – in de grensomgeving van de East-Side Gallery kwamen tussen 1961 en 1989 meer dan tien mensen om het leven. De wissel van dodelijk object naar kunstobject, zorgde ervoor dat de muur een symbool van verbeterde internationale verstandhoudingen werd, dat vandaag de dag miljoenen mensen van over de hele wereld aantrekt.
Waar? Tegenover de Mercedes-Benz Arena, aan de achterijde van de East Side Gallery. Wanneer? Vanaf 4 tot en met 9 november 2019. De openlucht-tentoonstelling is de gehele dag en avond gratis te bezoeken. Klik hier voor meer info.

Niet vergeten: Bekijk de kunstinstallatie bij de Brandenburger Tor!
Honderdduizenden mensen lieten zich in 1989 horen en droegen zo bij aan de val van de muur. Om de vele spandoeken en andere materialen met boodschappen te eren, wordt er voor de Brandenburger Tor een groot kunstwerk georganiseerd, een zogeheten skynet. Speciaal ontwikkeld voor 30 jaar Mauerfall door Patrick Shearn van Poetic Kinetics, geproduceerd door Kulturprojekte Berlin. Ruim 30.000 stoffen stroken vormen samen het kunstwerk, dat voor de Brandenburger Tor boven de Strasse des 17. Juni 1953 hangt.

De dag zelf: 9 November 2019. Wat is er te doen in Berlijn?

Het grote concert bij Brandenburger Tor – Het hoogtepunt van de feestweek – Op de avond van 9 november presenteert Berlijn het hoogtepunt van de feestweek: nationale en internationaal bekende artiesten, van wie de muziek of sound met revolutie van 1989/1990 verbonden is, treden samen op tijdens het grote concert bij de val van de muur. Tijdens de show is er een cross-mediale show te zien op een grote videodome, een kunstwerk van Phase7 Performing arts. Samen met de live-acts is de Dome onderdeel van de Bühneshow, met licht, geluid en talloze historische beelden.

In een gezamenlijk programma laten ze zien waarom de vreedzame revolutie zo belangrijk was. Het evenement wordt geopend door de burgermeester van Berlijn, Michael Müller. Ook Bundespresident Frank Walter Steinmeier houdt een korte rede. Dit jaar doen artiesten als Dirk Michaelis, Trettmann, Die Zöllner, Anna Loos en nog veel meer artiesten mee. Het programma wordt geopend door Banda Internationale. Ook zijn er talloze mensen aanwezig die bij hebben gedragen aan de val van de muur, getuigen, artiesten en meer. De avond wordt aan elkaar gepraat door Inka Bause, WestBam opent aan het einde de de Europäische Clubnacht der Berliner Clubcommission, die in 27 clubs in heel Berlijn gevierd wordt.

Praktische info:

Ingangen tot het feestterrein: Yitzak Rabin strasse (vanaf Hauptbahnhof) en Eberstrasse (Joods Monument-zijde).
Goed om te weten: Het programma begint om 17:30 uur. Zorg dat je RUIM op tijd op het Festivalterrein bent, zodat je nog erop kunt! Zodra het vol is, wordt het gehele terrein afgesloten.
Veiligheid: Bij alle ingangen tot het feestterrein zijn tassencontroles en veiligheidchecks. Alle soorten flessen, wapens en alle mogelijke steekvoorwerpen zijn niets toegestaan. Tassen groter dan een DIN A4 worden ook niet toegelaten. Er zijn geen mogelijkheden om grotere tassen ergens in een locker op te slaan. Zorg dus dat je niet met een grote rugzak het terrein op wil!

Tentoonstellingen, musea en specials

Ost-Berlin in het Ephraim Palais
Een van de mooiste en meest diepgaande tentoonstellingen over Oost-Berlijn, zonder een spoortje van misplaatste ostalgie. Met bijzondere tentoonstellings-stukken, persoonlijke verhalen van Oost-Berlijners en een geweldig kijkje in een verdwenen stad. Nog te zien tot en met 9 november 2019.
Adres: Ephraim Palais, Poststraße 16, Mitte. Entree: €7,00 euro. OV: S+U Alexanderplatz of U2 Klosterstrasse. Meer informatie: ost.berlin

Aufbruch Herbst 89
Meer dan 195 grote plakstickers op de stoepen vormen samen een herinnering aan het verzet van de burgerbewegingen tegen de SED-dictatuur. Kunstenares Karla Sachse heeft in de wijken Prenzlauer Berg, Weissensee en Pankow de adressen van talloze highlights uit de vreedzame revolutie van 1989 uitgezocht en zo gemarkeerd. Op elke sticker staat een QR-code, die je kunt scannen met de camera-app op je smartphone. Op je telefoon opent dan een pagina die meer informatie geeft over een gebouw, wie er woonde of welke organisatie er zat. Stickers liggen bij doodgewone huizen, maar ook bij de Zionskirche, bij café’s en op talloze andere plaatsen. Op aufbruch-herbst89.de vind je verschillende wandelroutes die langs deze interessante punten voeren en je een bijzondere blik geven in het burgerverzet tegen de communistische dictatuur in de DDR.
Adres: door de wijken Weissensee, Prenzlauer berg en Pankow. Entree: gratis. Meer informatie: aufbruch-herbst89.de

Openbare rondleiding in de voormalige DDR-Untersuchungshaftanstalt Keibelstraße in het hoofdgebouw van de Volkspolizei Berlin
Tussen 1951 en 1990 zat in de Keibelstrasse in Berlijn-Mitte, op een steenworp afstand van Alexanderplatz, een Untersuchungshaftanstalt (UHU), in het Nederlands ook wel een ‘huis van bewaring’ genoemd. Het gebouw hoorde bij het hoofdgebouw van de Volkspolizei uit de DDR. Het was de enige UHU van de Volkspolizei waar ook vrouwen gevangen werden gehouden. Het is een beruchte plek, die sinds 1990 veel voor films en videoclips is gebruikt. Van 1992 tot 1996 werden de gemoderniseerde cellen in de gevangenis nog gebruikt als cellen voor uitgeprocedeerde vluchtelingen. Eens per maand zijn er op zondag rondleidingen, die je gratis bij kunt wonen. Alle verschillende facetten van het gebouw worden uitgelegd en getoond.
Adres: Bernhard-Weiß-Straße 6, Mitte. Rondleidingen op: 13 oktober, 10 november en 8 december 2019, van 12:00 tot 13:00 uur. Aanmelden kan via anmeldung@keibelstrasse.de. Meer informatie: keibelstrasse.de/

Audition for a Demonstration – Van 4 tot en met 17 november
Op 3 november werden voorbijgangers op Alexanderplatz gevraagd om mee te doen aan een tijdelijke performance en zich te verkleden als 4-november demonstrant. Zo wordt uit een politieke actie een kunst-actie gemaakt. De installatie is van 4 tot en met 17 november 2019 gratis te bekijken in het Haus der Statistik aan de Karl Marx Allee. Het is een project van Aljoscha Begrich en Lola Arias in samenwerking met het Maxim Gorki theater.
Adres: Haus der Statistik, Karl Marx Allee 1, Mitte. Tijden: Maandag tot en met vrijdag: 16:00 tot 22:00 uur, zaterdag en zondags: 12:00 tot 22:00 uur.

Wall of Opinions
Marianne Birthler en Thomas Willemeit, Wolfram Putz en Lars Krückeberg toonden in 2018 tijdens de 16e Architectuurbiennale in Venetië een groot kunstwerk, ‘Unbuilding Walls’. Met hun werk onderzochten ze het effect van de Berlijnse Muur op de maatschappij maar ook het proces van de hereniging. In dat kader maakte journaliste en documentairemaakster Maria Seifert een reis langs alle ‘grensmuren’ op aarde. Ze heeft met al deze projecten een videokunstwerk gemaakt, dat Wall of Opinions heet en bij de Brandenburger Tor bij het programma-paviljoen te bekijken is.
Adres: Brandenburger Tor, Strasse des 17. Juni 1953. Gedurende de hele feestweek te bekijken.

Am Telefon sagt man nix
Een gave kunstinstallatie bij Haus 22 in de Stasi-Zentrale, met echte – door de Stasi afgeluisterde – telefoongesprekken. De authentieke en zelfzame geluidsopnamen laten op niet mis te verstane wijze duidelijk zien wat spionage betekent. Spionage is niet alleen het verkrijgen en opslaan van data, maar ook een subjectieve analyse, gestuurd door het belang van de spionnen.
Adres: Haus 22, Stasi Zentrale. Gedurende de hele feestweek te bekijken.

Tentoonstelling: “Durch Mauern Gehen”
In de Martin Gropius Bau is de tentoonstelling “Durch Mauern gehen” te zien. Een verzameling van kunstwerken en kunstacties die ontwikkeld zijn rondom het concept ‘uitsluiting’ en ‘grenzen’. Alle werken hebben te maken met de val van de muur en de gevolgen hiervan, en vertellen zo iets over de betekenis van oude en nieuwe grenzen.
Adres: Martin Gropius Bau, Niederkirchnerstrasse 7, Mitte. OV: U2 Potsdamer Platz. Entree: €15,00 euro. – Nog te bekijken tot en met 12 januari 2020.

Foto-tentoonstelling “No Photos on the Dance Floor”
Prachtige foto-tentoonstelling in C/o Berlin over het Berlijn na de val van de muur. Het laat zien hoe creatievelingen Berlijn weer richting gaven, in de onzekere periode tussen de val van de muur en de eerste jonge jaren na de eenheid. Een voedingsbodem voor nieuwe initiatieven, technoclubs, ongelimiteerde feesten, maar ook mode, restaurants en meer. Te zien vanaf 13 september 2019 tot en met 30 november 2019
Adres: C/O Berlin, Hardenbergstrasse 22-24, Charlottenburg. Entree: €10,00 euro. OV: S+U Zoologischer Garten. Klik hier voor meer informatie.

Berlin Handshape Monument
Een van de mooiste kuntwerken rondom de Mauerfall van 2019, is Handshape Monument. Twee volslagen vreemden worden uitgenodigd met elkaar in gesprek te gaan en geven aan ’t eind van het gesprek elkaar een hand, met een stuk klei ertussen. De ‘handshape’ die hierdoor ontstaat, wordt gedroogd en gebakken en daarna een onderdeel van een groot kunstwerk, dat herinnert aan de toenadering in de laatste 10.957 dagen sinds het einde van de Berlijnse muur. Inmiddels zijn alle 10.000 handshapes gemaakt; voor elke dag eentje sinds de val van de muur. Het monument wordt op 5 november onthuld in het Documentatiecentrum bij de Gedenkstätte Berliner Mauer en is nog tot en met 31 december 2019 daar te bekijken! Mijn eigen handshape met een mevrouw uit Wit-Rusland heeft overigens de datum 8 april 2011 gekregen!
Meer informatie: stories.handshape.berlin

TimeRide
VR Beleving van de Berlijnse muur. Laat je meevoeren in een busrit langs de Berlijnse muur met een gave virtual reality beleving bij TimeRide Berlin!
Adres: Zimmerstrasse 91, Mitte. Entree: €12,50. OV: U6 Kochstrasse. Meer informatie: timeride.de/berlin

Tentoonstelling: “Das Jahr 1990 freilegen oder: Aufführung eines Buches” – Door Anna König en Jan Wenzel
Als je de jaren 1989 en 1990 met elkaar vergelijkt, merkt men dat de collectieve herinnering ongelooflijk verschillend is. Veel mensen weten nog alles precies van 1989, omdat het zoveel indruk heeft gemaakt. De grote veranderingen van 1990 vormen daarentegen vaak een blinde vlek. De tentoonstelling “Das Jahr 1990 freilegen” gaat over een boekproject van de Leipziger uitgevers Anne König en Jan Wenzel, dat in een tentoonstelling is omgezet. Foto’s en stemmen vormen knooppunten uit deze jaren en worden zo tentoongesteld. Wie het leven van vandaag de dag wil begrijpen, moet beginnen in 1990. Deze fototentoonstelling is een must!
Adres: Auerbacher Ring 41, Hellersdorf. Geopend: donderdag, vrijdag en zaterdag, van 15:00 tot 19:00 uur. Entree: gratis. Meer info: ngbk.de

© Patrick Tourneboeuf

Foto-tentoonstelling “ENTLANG DER MAUER” door Patrick Tourneboeuf
Fotograaf Patrick Tourneboeuf (oprichter van het Franse collectief Tendance Floue) heeft zijn werk over de Berlijnse muur samengevat in een prachtige tentoonstelling. Sinds 1988 fotografeert hij de Berlijnse muur en – na het verdwijnen van de muur zelf – haar sporen en littekens. De foto’s, die in samenwerking met een cartograaf zijn gemaakt, vertellen een bijzonder verhaal over de muur en doen bijna archeologisch aan.
Adres: Collection Regard, Steinstraße 12, Mitte. Geopend op vrijdagen, van 14:00 tot 18:00 uur (niet op feestdagen). De tentoonstelling is te bekijken tot en met 6 december 2019. Meer informatie: collectionregard.com.

Berlijnse Muur – Bezienswaardigheden:

Naast alle bijzonderheden, zijn er meer dan voldoende bijzondere Berlijnse bezienswaardigheden die met de Berlijnse Muur of de DDR te maken hebben. Hieronder een kort overzicht met bezienswaardigheden die ik de moeite waard vind. Klik vooral op de links om meer te lezen!

Die Mauer – Panorama Asisi

Deze prachtige panorama van Yadegar Asisi is voor mij persoonlijk een van de meest bijzondere manieren om de verdwenen Berlijnse muur te beleven. De 180 meter brede panorama staat in een grote loods bij Checkpoint Charlie en biedt met licht, geluid en beeld een unieke ervaring. Yadegar Asisi woonde in Kreuzberg in de jaren ’80 en was een van de eerste kunstenaars die op de Berlijnse muur aan westzijde schilderde. Deze panorama is een van de weinige bezienswaardigheden bij Checkpoint Charlie die écht de moeite waard is. Op 3 oktober en 9 november is de panorama gratis te bezoeken! Lees verder over Die Mauer – Panorama van Yadegar Asisi
Adres: Friedrichstrasse 205, Mitte. OV: U6 Kochstrasse

Gedenkstätte Berliner Mauer

‘Waar is nou de Berlijnse muur?’ Die vraag hoor je steeds meer en vaker, nu de laatste littekens van de muur onder nieuwbouw panden verdwijnen. Een goede plek om te bezoeken is daarom de Gedenkstätte Berliner Mauer in de Bernauer Strasse. Hier kun je niet alleen precies zien hoe de muur eruit zag, maar wordt ook goed uitgelegd hoe deze in elkaar zat, en wat voor leed het bouwwerk gedurende 28 jaar heeft gebracht. Ik schreef er een paar jaar geleden een uitgebreid artikel over: Gedenkstätte Berliner Mauer.
Adres: Bernauer Strasse, Mitte. OV: S Nordbahnhof of U8 Bernauer Strasse.

East Side Gallery

Het langste stuk muur dat nog in Berlijn staat, is de East Side Gallery. In 1990 beschilderden kunstenaars op initiatief van een Oost-West kunstcollectief 1,3 kilometer van de Berlijnse muur. Alle kunstwerken zijn geïnspireerd op de vreedzame revolutie, het einde van de koude oorlog en het optimisme dat in die periode door Europa ging. Ondanks het feit dat de East Side Gallery tegenwoordig op sommige plekken is onderbroken voor nieuwbouwprojecten, is het nog altijd een bijzonder monument dat je zeker eens gezien moet hebben. Klik hier voor meer informatie.
Adres: Mühlenstrasse 3-100, Friedrichshain. OV: S Ostbahnhof of S Warschauer Strasse.

Stasimuseum, Stasi-archief en gevangenis

Rondom de Stasi is in Berlijn ontzettend veel te zien en te leren. Als je nog weinig over de voormalige geheime dienst uit de DDR weet, is een bezoek aan het Stasimuseum een must. Meer verdieping vind je bij de gratis tentoonstelling over het Stasi-archief. Wil je ervaren hoe het was om door de Stasi gevangen te worden gehouden? Dan kun je een bezoek brengen aan de beklemmende Stasigevangenis in Berlijn Hohenschönhausen.

Events:
Dagelijks – Gratis rondleiding vanuit de medewerkers van het Stasi-archief door de tentoonstelling ‘Einblick ins Geheime‘. Ze starten van 4 tot en met 10 november elke dag om 17:45 uur, het trefpunt is in de foyer van het Stasi Unterlagen Archiv, in Haus 7. Wees op tijd, want het aantal deelnemers is begrensd.

Alltag in der DDR

Een fascinerende tentoonstelling over de bijzonderheden en gewoonheden van het dagelijks leven in de DDR, kun je gratis bekijken in het Museum in der Kulturbrauerei in Prenzlauer Berg. Hier wordt niet alleen uitgelegd hoe DDR-burgers leefden, maar ook getoond wat voor hen normaal was, welke producten ze gebruikten (en waar die vandaan kwamen), en hoe ze moesten wennen aan een nieuwe wereld na de Wende. Het is een prachtige tentoonstelling met veel informatie, videos en luisterfragmenten, die erg de moeite waard is. Lees dit artikel voor meer informatie over deze tentoonstelling: Alltag in der DDR.
Adres: Knaackstrasse 97, Prenzlauer Berg. Entree: gratis. OV: U2 Eberswalderstrasse. Meer info: hdg.de

Tränenpalast

Het Tränenpalast was eindstation voor Oost-Duiters, een grensovergang voor West-Duitsers. Tussen 1962 en 1989 gingen hier dagelijks honderden mensen de grens tussen Oost- en West Berlijn over. Het eenvoudige gebouwtje herbergt een bijzondere tentoonstelling, die inzichtelijk maakt hoe het reizen tussen Oost- en West Duitsland in z’n werk ging, en hoe de Stasi krampachtig de controle over het proces probeerde te houden met regels, protocollen en onderdrukking. Lees mijn artikel over het Tränenpalast hier.
Adres: Reichstagsüfer 17, Mitte. Entree: gratis. OV: S+U Friedrichstrasse. Meer info: hdg.de

DDR Museum

Met honderden voorwerpen en een heuse woning in DDR-stijl, is het DDR-museum een van de mooiste én tofste musea in Berlijn om te bezoeken. Hier leer je alles over dit bijzondere land, de leuke kanten maar ook de vreselijke onderdrukking door de Staat via onderwijs, werk, verenigingen en het leger. Omdat dit een museum is waar je de inhoud kunt aanraken en uitproberen, is het zeer geschikt voor kleine kinderen! Het museum begon ooit als een kleine tentoonstelling, maar is door de jaren heen enorm uitgebreid met meerdere ruimten. Ga lekker zitten in een typische woonkamer uit een plattenbau-woning, trek her en der lades, deuren en kleppen open om te kijken wat er in zit, luister mee met een verhoor van de Stasi en verbaas je over de punk-, FKK-, en SEDculturen uit het voormalige Oost-Duitsland. Lees mijn artikel: DDR-museum
Adres: Karl Liebknecht Strasse 1, in Mitte, aan de oever van de Spree. Entree: vanaf €8,50. OV: S Hackescher Markt of S+U Alexanderplatz. Meer info: ddr-museum.de

Mauerfall30 – Online en offline:

Films, podcasts, websites, boeken, apps… Ook online leven de verhalen rondom de Berlijnse Muur en DDR nog altijd onverminderd door. Mijn favoriete tips heb ik hier voor je op een rij gezet; veel plezier ermee!

Apps en virtual reality

App MauAR – Bekijk de Berlijnse muur op plaatsen waar hij allang verdwenen is met de MauAR app! Via augmented reality krijg je zo een kijkje in het verleden en kun je precies zien waar de muur verliep en hoe dit werkte. Zo is goed te zien hoe de stad ruw gedeeld was, maar krijg je ook te maken met het brutale grensregime.
Download de app voor iPhone of Android via mauar.berlin.

App About Berlin – De West-Berlijner Peter Schulenburg bouwt met 34 vrienden een tunnel van 12 meter diep en 145 meter lang, die uiteindelijk de glooiende hoop aan de horizon van heel veel mensen wordt. Maar hoeveel mensen weten nu uiteindelijk naar West-Berlijn te vluchten? En wat voor toeren moeten de mensen uithalen om dat te kunnen doen? En hoe is hun lot aan dat van anderen gekoppeld? Leer meer over deze bijzonder geschiedenis in de gratis app “About Berlin’ van Visit Berlin. Op meer dan 200 plaatsen in Berlijn worden verhalen in de werkelijkheid geplaatst, met kaarten en wandelingen en meer. Zo is de geschiedenis in Berlijn echt ‘zum anfassen!’
Downloaden: klik hier voor iPhone – klik hier voor Android.

Podcasts en series:

De lokale zender RBB (Radio Berlin Brandenburg) heeft een pracht van een serie gemaakt rondom de Mauerfall. De serie “Berlin – Schicksaljahre einer Stadt” is zowel te beluisteren als een prachtige podcast (15 min per aflevering), als online als televisieserie te bekijken. Elke aflevering neemt vanaf de Mauerbau (1961) tot en met de val (1989) van de muur een jaar onder de loep. Bekeken wordt hoe de politieke situatie was maar ook hoe bewoners van Berlijn omgingen met de muur en de ontwikkelingen daaromtrent. Met talloze fragmenten uit een rijk archief van radio en televisie, is dit een waanzinnige serie die je niet mag missen!
Check de podcast “Berlin Schicksaljahre einer Stadt” van Inforadio, of bekijk de serie online: rbb-online.de/berlin-schicksalsjahre/

Websites en databases:

Chronik der Mauer
Een van mijn favoriete websites allertijden, waar ik me ook helemaal in kan verliezen, is Chronik der Mauer. Met een gigantische database met foto’s, fragmenten, informatie en data, kun je hier nagenoeg alles vinden over de Berlijnse muur. Neem de moeite om deze site ook echt op een groter scherm te bekijken dan je mobiel, voornamelijk vanwege de talloze mooie foto’s.
Bekijken: Chronik der Mauer.

Zeitzeugen Portal
Op een prachtige website van Haus der Geschichte (ook bekend van musea in Duitsland) zijn talloze verhalen van ooggetuigen te bekijken en beluisteren. Verhalen van mensen die de bouw of de val van de muur hebben meegemaakt, en alles ertussen in. Gewone mensen, politici: iedereen wordt bevraagd. Prachtig, informatie en soms wat beklemmend.
Bekijken: zeitzeugen-portal.de

Jugendopposition in der DDR
Talloze jongeren namen deel aan de burgerrechtenbewegingen en vele demonstraties. Op een mooie website zijn deze bewegingen, de demonstraties en de hoofdrolspelers daarin uitgewerkt.
Bekijken: jugendopposition.de

Films en series over de Berlijnse muur

Check ook mijn artikel: films over Berlijn.

Boeken die de moeite waard zijn om te lezen

Er zijn duizenden boeken geschreven over de Berlijnse muur, de DDR en de Koude Oorlog en alles wat daarmee te maken heeft. Dat zijn er zoveel, dat ik ze lang niet allemaal gelezen heb! Toch heb ik mijn best gedaan om een lijstje samen te stellen. De titels zijn weergegeven in het Nederlands als er vertalingen beschikbaar zijn, anders in de originele taal. Veel boeken zijn beschikbaar in beperkte oplage, ik raad je daarom aan om te zoeken naar een e-book of bij bibliotheken te kijken. Sommige titels zijn alleen hier in Duitsland te krijgen bij boekhandels, in Berlijn is Dussmann een goed startpunt. Ook heb ik er een paar fotografie-bundels bijgezet.

Non-fictie:

Stasiland – Anna Funder – Bekijken.
Van het socialisme en de dingen die voorbij gaan – Willem Melching – Bekijken.
Nur raus hier! – Andree Kaiser (Verhalenbundel met 18 verhalen van voormalige DDR-burgers die vluchten naar het Westen) – Bekijken.
De gedeelde hemel – Christa Wolf – Bekijken.
‘Waar is de Muur?’ en ‘Daar is de muur’, twee verhalenbundels van journalist en ex-Berlijncorrespondent Margriet Brandsma – Bekijken.
De dag waarop de DDR mijn moeder meenam – Katrin Behr – Bekijken.
Fascinatie DDR – Friso de Zeeuw – Bekijken.
Stasi-Kinderen – Ruth Hoffmann – Bekijken.
Zwischen uns die Mauer – Katja Hildebrand – Bekijken.

Fotografie:

Die Berliner Mauer – Links Christoph Verlag – Bekijken.
Entschwundene Stadt – Berlin 1980 – 1990 – Mitteldeutscher Verlag – Bekijken.
Fotografieren verboten – Links Christoph Verlag- Bekijken.

Noot: op deze pagina maak ik gebruik van affiliate-links. Deze links leiden naar verkoopwebsites, waar je producten direct kunt bekijken en eventueel kopen. Bij de aankoop van zo’n product, ontvang ik een heel klein percentage. Geen zorgen, dit kost jou niets extra, de prijs is voor jou gelijk. Maar het helpt mij wel om deze website en mijn werk in Berlijn gaande te houden. Bedankt! Voor meer informatie over samenwerkingen en jouw privacy, klik hier.