Na ruim vier maanden vol maatregelen, thuisblijven, stilte op straat en uiteindelijk een serie her-openingen, kunnen we de conclusie trekken dat het dagelijks leven in Berlijn weer grotendeels terug bij het oude is. Deels, want met regels zoals het verplichte dragen van mondmaskers in winkels en OV, voldoende afstand houden en andere hygiëne-maatregelen, lijkt het natuurlijk in niets op hoe het was. Wat wel weer helemaal als vanouds is, is de afkeer van de Berlijners van elke vorm van autoriteit en de lichte hang naar anarchie. Tja, dan weet je dat de ergste angst die Berlijn vanaf maart tot ver in mei in haar greep hield, wel echt is weggeëbd. Eerder maakte ik al de fotoserie ‘Nachrichten der Hoffnung‘, een serie foto’s met lieve en hoopvolle berichten uit het Berlijnse straatbeeld. Nu volgt een tweede serie, ‘Een leeg Berlijn’.
Op 14 maart ging in Berlijn de lockdown in. Alle culturele instellingen sloten, gastronomie moest dicht en alleen supermarkten, drogisten en apotheken mochten open blijven, voor de ‘Notversorgung’. De wet op zondagsrust werd zelfs verruimd, zodat vrachtwagens ook zondags mochten rijden én laden en lossen om de supermarkten op tijd van eten te voorzien. De Berlijnse Senaat kwam al snel met een set basisregels voor iedereen, onder het mom van een noodverordening. Iedereen moest binnenblijven, tenzij het écht nodig was om naar buiten te gaan voor werk, boodschappen of sport. Ons leven speelde zich ineens nog maar af op de 74 vierkante meter die we huren, maar gelukkig ging dat goed. Ik ging een of twee keer per week een uurtje naar buiten om een digitale rondleiding te kunnen doen, Kees ging af en toe een rondje hardlopen. Het enige moment dat we samen naar buiten gingen was op zaterdagochtend, direct met zonsopgang. De benen strekken, de stad volledig voor onszelf hebben én voor mij het moment om Berlijn vast te leggen zoals ze toen was; eenzaam, griezelig leeg en huiveringwekkend mooi.
Waar ik in de vorige fotoserie probeerde om de hoopvolle sferen uit Berlijn over te brengen, wil ik met deze serie de andere kant laten zien. De intense leegte, met een stilte die zó hard was, dat het bijna zeer deed aan je oren. Ik heb nog nooit een miljoenenstad zó stil gezien. Het was triest. Het was geweldig. Het was verschrikkelijk. Het was prachtig. Alles tegelijkertijd. Veel mensen zeiden; wat bijzonder om onze stad eens helemaal voor onszelf te hebben. Veel zeiden ook: wat is het toch raar dat er niemand is. Ik was het met beide roerend eens.
Ik hoop je met deze fotoserie mee terug te nemen naar maart en april 2020 in Berlijn, de periode tijdens de lockdown. De eerste foto maakte ik op 14 maart, de laatste op 30 april 2020. Je ziet hoe stil de stad is, maar hoe de natuur gewoon doorgaat. Hoe de aarde doordraait alsof er niets aan de hand is. Het herinnerde me andermaal weer aan hoe de wereld echt definitief NIET om ons mensen draait. En hoe weinig de dingen waar we ons zo druk om kunnen maken, er eigenlijk echt toe doen. Een bijzondere ervaring en wereldgeschiedenis in the making.
Lege schappen – 14 Maart 2020
Kun je het je nog herinneren? Al die gekke mensen die ineens als een malle door de supermarkten gingen rennen om voedselwaren te kopen. Ik vraag me altijd af hoe normaliter de voorraadkasten bij zulke mensen eruit zien. Bij Kaufland was het verkrijgen van groente en fruit gedurende drie weken echt dramatisch.
Ook de conserven, pasta, rijst en andere lang houdbare zaken waren wekenlang slecht te krijgen. Voor mij geen probleem, want ik heb áltijd al een uitgebreide voorraad in huis voor ‘wie weet wanneer’. Erg bizar om dat moment mee te maken dat je die zorgvuldig aangelegde voorraad daadwerkelijk nodig hebt. Het maakte mijn leven wel echt een stuk gemakkelijker deze weken!
Merkel spreekt het volk toe – 18 Maart 2020
Een historisch moment, ook voor Duitsland. Een kanselier die het volk toespreek buiten oud en nieuw om, dat is ongekend. “Es ist ernst! Nehmen Sie es auch ernst.”, zei ze. Een bijzondere toespraak, die liet zien ‘het is een ernstige situatie’ maar ook: het land gaat dit onder controle krijgen. Op mij maakte het in ieder geval indruk! Kijk hier de toespraak van Merkel terug: Merkel toespraak 18 maart 2020.
Karl Marx Allee en Alexanderplatz – 19 maart 2020
Mijn eerste keer naar buiten sinds het ingaan van de lockdown. Na mijn eerste digitale rondleiding (19 maart) besluit ik met een langere omweg naar huis te gaan. Uiteraard heb ik mijn camera bij me en kan ik nog een paar foto’s maken. Het is bizar om zó weinig mensen tegen te komen. De Karl Marx Allee is niet de allerdrukste straat van Berlijn, maar zó uitgestorven is echt wat anders.
Alexanderplatz is veranderd in een spookplein, waar een aantal daklozen hun thuis hebben gevonden. Het plein is al niet het meest vrolijke plek van Berlijn, maar dit is wel echt extreem triest.
Berlijn liet bijna een week lang de dakloze populatie (minstens 10.000 mensen) nagenoeg aan hun lot over. Particuliere organisaties zoals de Bahnhofsmission en de Kaltehilfe deden hun uiterste best om deze mensen te helpen met extra kleding, dekens, voedsel en eventueel onderdak, tot na een paar dagen de Senaat daadwerkelijk met een plan kwam en de mensen van straat haalden. De stad kampt al jaren met een grote hoeveelheid dak- en thuislozen, die tussen de mazen van het sociale vangnet zijn gevallen en op straat zijn beland. Wat de oorzaak ook is, het is een probleem dat steeds groter wordt en waar het stadsbestuur niet alleen te weinig aandacht voor heeft, maar ook te weinig geld.
Leegte bij het Weltzeituhr. De trams (en de rest van het OV) rijden volgens een aangepaste dienstregeling en vervoeren nauwelijks mensen.
Overal op de winkels, bij musea en bezienswaardigheden hangen briefjes op de ramen dat ze gesloten zijn tot -wie-weet-wanneer. Wat een griezelige en toch fascinerende situatie. Ik neem snel de U-bahn weer naar huis en rij in een volledig lege wagon naar mijn halte.
De eerste zaterdagochtend naar buiten – 21 maart 2020 – 06:00 uur
Half zes de wekker en als een haas richting Brandenburger Tor. Wie wel eens een nacht in Berlijn heeft doorgehaald, weet dat ook ’s nachts deze stad nooit echt slaapt. Er zijn altijd wel taxi’s, fietsers, bussen en auto’s onderweg, feestgangers die over straat zwalken. Maar nu… Berlijn was léég. We wachten op de zonsopgang.
Daar was ‘ie!
We zouden het bijna vergeten in de chaos die Corona heet; het wordt ook gewoon lente! De winter lijkt eeuwig te duren, zeker nu we allemaal binnen zitten met de verwarming aan en grijs en druiliger weer buiten. Maar ondertussen doet de lente haar uiterste best om tot ons door te dringen. De eerste knoppen zijn zichtbaar aan de bomen, er is bloesem te zien en ik heb nog nooit zóveel vogels gehoord. Het lijkt wel alsof de natuur een lange neus trekt naar ons mensen.
Het uitgestorven Regierungsviertel
Ruim anderhalf uur later, het is bijna half 8. Nog altijd is de Brandenburger Tor uitgestorven.
Geen auto’s of taxi’s voor een hermetisch gesloten Adlon.
Unter den Linden
Friedrichstrasse richting de Bahnhof
Checkpoint Charlie. De zuilen die normaal vol met reclame staan, zijn nu voorzien van overheidsboodschappen van de Berlijnse Senaat. Deze gaven me echt het gevoel in een soort Dystopia anno 2020 te zijn terechtgekomen. Heel vreemd.
Normaal barst het hier van de toeristen en is het een drukte van jewelste. Nu is ook Checkpoint Charlie het zwijgen opgelegd.
Het is inmiddels 8 uur en langzaam maar zeker zien we íets meer mensen op straat. In totaal zijn we wellicht 5 personen tegengekomen.
De eerste bakkerij is geopend en we halen hier snel een broodje om de ergste trek te stillen. Tot mijn grote verbazing zie ik plots staan; ‘bitte nur Kartenzahlung’. Wie Berlijn een beetje kent, weet dat deze stad drijft op cash geld en je op talloze plekken niet eens kúnt pinnen. Hoe bizar is het om plotseling die ommeslag naar betalen met kaart te zien…!
We wandelen door de Zimmerstrasse, om de nieuwe digitale campus van Axel Springer Verlag te bekijken. Een ontwerp van Rem Koolhaas, dat alleen met héle laagstaande ochtendzon mooi is om te zien.
Alle sportvelden zijn gesloten.
Normaal gaat dat niet, midden op straat stilstaan om een foto te maken. Je hebt al helemaal niet alle tijd om je frame te kiezen en zo de foto uit te laten komen zoals je wil. Nu wel. De ochtendzon is prachtig en ik geniet van dit uitzicht op de Fernsehturm.
Oranienplatz in Kreuzberg.
Nog altijd in een diepe slaap. Het doet me een beetje denken aan het verhaal van Doornroosje, dat niet alleen Doornroosje in slaap valt, maar met haar het hele kasteel en alle inwoners. Voor wel honderd jaar.
We hebben genoeg gewandeld en gaan via de supermarkt weer naar huis. Gniffelend kijk ik hoe mensen pakken met wc-papier inslaan.
Ommetje door de wijk – 24 maart 2020
Na weer een paar dagen volledig binnen te zijn geweest, besluit ik aan het eind van de ochtend een ommetje door mijn wijk in Friedrichshain te maken. Even de benen strekken en het hoofd klaren.
Nog altijd is de stad leeg, leger, leegst.
Mensen die mij kennen weten dat ik een vreemdsoortige obsessie met vliegverkeer boven mijn hoofd heb (een overblijfsel van wonen onder de aanvliegroute naar Tegel). Het luchtruim is al dagen uitgestorven, op cargovluchten na. Dit vliegtuig is onderweg naar China om mondkapjes op te halen en het eerste vliegtuig in dagen dat ik in de lucht zie.
Ostkreuz is ook uitgestorven.
Vanaf Treptower Park wandel ik naar het Insel der Jugend in het Treptower Park. Op een hardloper na kom ik ook hier nagenoeg niemand tegen.Oberbaumbrücke
East Side Gallery
Kijk eens daar, de eerste aankondiging van bloesem! Is de lente toch zomaar ineens begonnen?
Middagwandeling – 25 maart 2020
Op advies van Kees ga ik wat vaker naar buiten om te wandelen. Ik heb een houten kont gekregen van het in huis zitten maar durf toch niet zo goed vaker naar buiten dan nodig. Ik maak een ommetje van een uurtje door Lichtenberg maar het is meteen mijn laatste middagwandeling. Teveel mensen op straat.
Niet alleen sportvelden, maar ook speeltuinen zijn gesloten. Dit moest helaas nadat ouders zich massaal (en dan bedoel ik ook echt massaal) verzamelden bij speeltuinen om de kinderen uit te laten. Daarom werd op last van de burgemeester besloten om alle speeltuinen in Berlijn dicht te doen.
Ja, kijk aan! Ook aan de kop van de Bänschstrasse staat er roze bloesem in bloei! Hoera!
Ondanks dat het veel te druk is op straat en ik graag weer naar huis wil, trakteert de zon me nog op een prachtige zonsondergang. Het is raar om zo over straat te gaan, en nu ik het schrijf kan ik het gevoel me nog maar nauwelijks voor de geest halen. Ook in die weken stoort het me mateloos dat mensen maar halfjes afstand houden. Veel lijken niet te weten wat 1,5 meter is. Wat een situatie.
Nou goed. Die zonsondergang was het écht waard.
Zaterdagochtend 28 maart 2020
Dit keer gaan we naar Prenzlauer Berg. Wandelschoenen aan, en hoppakee. Vanaf de Schwedter Steg zien we de zon opkomen.
Nou nou nou. Moet dat zo?
Bis bald! Let ook op de kleine balpen-notitie van iemand anders eronder. “Schade, bis bald!”
Gesloten speeltuinen. Wat een triest gezicht.
2 april 2020 – Am Neptunbrunnen
Na mijn digitale rondleiding door Berlijn Mitte, besluit ik met een omweg naar huis te wandelen. Ik plof eerst op een bankje voor het Rote Rathaus en besluit daarna welke route ik wil volgen.
Nog altijd leeg, ook hier nu de trampoline’s afgesloten.
De eerste café’s zijn al pleite, failliet. Al snel na de lockdown blijkt uit berichten in de kranten hoeveel gastronomen de crisis niet overleven. Zeker na een lange winter, zijn voor veel ondernemers de reserves aan ’t begin van te lente op. Precies in die tijd dat eigenlijk het drukke seizoen zou moeten beginnen. Leeggeruimde café’s en winkels, ik zal ze in de komende maanden nog veel tegenkomen.
Met Zia Maria gaat het gelukkig nog goed, dat is fijn om te weten. Heerlijke pizza-stukken daar!
Plattenbau-Romantik.
Op de Karl Marx Allee bloeien de narcissen. Een fijne opsteker op een anders zeer grijze dag.
Uit een update van de verordening blijkt dat geopende winkels maar 1 persoon per 20 vierkante meter mag toelaten. Dit leidt tot lange wachtrijen voor drogisten en andere winkels.
Hauptsache, wir haben toilettenpapier en keukenrollen.
Zaterdagochtend 4 april 2020
Kwart over zes maar de zonsopgang valt vies tegen. We besluiten door het park naar de City West te lopen.
Hallo meneer of mevrouw Fuchs!
Siegessäule
Tiergarten is al van zichzelf een waar paradijs, maar tijdens deze periode en vroeg op de ochtend nog meer. We zien een vos, eekhoorns, konijnen, duizenden vogels en de prachtige helderblauwe flits van een ijsvogel.
Via de Neuen See komen we aan bij Bahnhof Zoo. Wie zou zeggen dat het zaterdagochtend is? Ik niet.
Stilte, leegte, pure tristesse.
Er komt eindelijk een zonnetje bij – Budapester Strasse
Kranzler Eck
Bij de apotheek staat al de eerste dame op de bel te drukken.
Tauentzienstrasse.
Het einde van alweer een wandeling. De stad lijkt hier nog wel meer uitgestorven dan aan onze kant van Berlijn.
Rondleidingdag – Dinsdag 7 april 2020
Na afloop van mijn rondleiding kies ik weer voor een langere wandeling naar huis en ik besluit richting Neukölln te gaan. Hier zie ik voor ’t eerst héél veel mensen met maskers over straat gaan.
Een volledig uitgestorven Simon Dach Strasse. Deze normaal áltijd drukke straat is voor ’t eerst écht helemaal in rust, tot stiekeme vreugde van veel omwonenden, maar grote zorg van de ondernemers.
Ik ben heel benieuwd hoe deze straat er over een halfjaar uitziet…!
(Goede) Vrijdag 10 april 2020
Ochtendwandeling met snelle stop bij Alexanderplatz. Het personeel van het Park Inn hotel had wekenlang een hart op het hotel gemaakt door op bepaalde kamers het licht aan te doen. Wat een bijzonder gezicht!
Een kleurrijke ochtend, met helaas heel veel andere fotografen bij de Brandenburger Tor. Tweemaal per jaar komt de zon een paar dagen lang in het midden van de Tor op. Een soort ‘henge’ wat mensen heel bijzonder vinden en wat veel fotografen naar de Tor trekt voor de zonsopgang.
Ik wandel lekker door en doe een rondje highlights en bekende spots.
Rosenthaler Platz
Wasserturm Prenzlauer Berg. Langzaam zien we de eerste mensen die afgegrendelde sportfaciliteiten gebruiken, speeltuinen betreden en meer. De Berlijners zijn een koppig en eigenwijs soort en de situatie begint merkbaar te wennen. Het naleven van de regels gaat al wat minder strict.
Partysolation!
(Paas) Maandag 13 april 2020
Tijdens een surprise-digitour weet ik de kijkers te verrassen met héél veel mooie en roze bloesem in Prenzlauer Berg! Altijd een leuk moment, zeker als mensen niet verwachten om zoiets moois te zien. De Sakura-bloeiperiode is elk jaar weer een feestje en ik geniet er dan ook altijd enorm van!
Door het lekkere zonnige en warme weer, zou je bijna vergeten in wat voor rare tijd we zitten. De vele bordjes en papieren overal herinneren ons er even fijntjes aan.
Deze foto maakte ik op 23 april 2020, vier dagen latere (per 27.4) zijn mond-neusmaskers verplicht in het Berlijnse OV. In het kader van better safe than sorry, maakte ik al gebruik van de dingen. Het is wel een aparte gewaarwording om zo te reizen!
Enorme rust nog altijd in de S-bahn. En ook al is de maskerplicht aangekondigd, veel mensen dragen er niet eentje, totdat het écht moet.
Je ziet dat nog niet iedereen eraan wil, anderen wel. Op het moment dat ik deze foto nam, was het dragen van maskers op de perrons ook nog niet verplicht, inmiddels is het wel verplicht.
Met de komst van de maskerplicht en de voorzichtige heropening van de eerste winkels, durven mensen ook weer voorzichtig wat meer naar buiten te gaan. En toegegeven, het lekkere weer lokt de mensen ook wel écht uit huis, voor ’t eerst in weken! Kees en ik bezoeken de Kirschblütenallee in Teltow, om te genieten van de prachtige bloesem.
Steeds meer mensen dragen in het openbaar maskers.
25 april 2020 – Zaterdagochtend-wandeling
Met de allereerste ‘lockerungen’ en nog meer versoeplingen in het vooruitzicht, komt er effettief een einde aan de lockdown. We gaan wat meer naar buiten en mogen ook langzaam maar zeker meer buiten ondernemen. We besluiten nog één keer vroeg uit bed te gaan voor een vroeg-op-wandeling. We starten bij de Potsdamer Platz.
Via Gleisdreieck wandelen we door naar Schöneberg. Ondertussen zien we talloze babykonijntjes grazen op de kale grasvlakte!
Ook Grün Berlin, de beheerder van veel Berlijnse parken, geeft middels grote posters informatie over corona.
Na een wandeling door Kreuzberg, lopen we door richting Neukölln. Het weer zit niet mee, maar toch wandelen we zo’n bijna 13 kilometer! Ook de Hermannplatz is helemaal uitgestorven, zelfs al is het niet meer zo vroeg in de ochtend.
Eenmaal aangekomen in Treptow is het weer echter een heel stuk opgeklaard. Wel doen m’n voeten zeer!
Ik haal stofjes bij de stoffenwinkel (eindelijk weer geopend!) en kruip achter de naaimachine voor m’n eigen maskers. Ik maak er een heel setje!
30 april 2020 – Zes weken later
En plotseling is het zes weken later. Ruim anderhalve maand na de plotselinge komst van het sars-virus in Berlijn, gaat het leven héél voorzichtig terug naar normaal. Omdat ik dit achteraf (juli 2020) schrijf, weet ik dat we nog een hele lange weg te gaan hebben. Maar toch herinner ik me deze 30 april als de eerste dag waarop het leven letterlijk weer een beetje wat kleur kreeg. Het is duimen dat de pandemie verder zo goed mogelijk onder controle blijft. Ik hoop van harte dat we, ondanks dat het zo bijzonder was, nooit meer zulke lege en verlaten straten in Berlijn hoeven te zien als je zag in deze fotoserie. Het was vreemd, griezelig, fascinerend en eigenlijk alles tegelijk. Maar een eenmalige ervaring is voor mij meer dan genoeg.
Ik hoop dat je het bijzonder vond om mee terug te kijken op de eerste zes weken van de corona-pandemie in Berlijn. Hoe heb jij die eerste zes weken beleefd? Wat kun je je nog goed herinneren? Waren er ook positieve kanten aan het verplicht thuisblijven? Ik ben heel benieuwd naar jullie ervaringen, laat een reactie achter hieronder bij de comments!
Meer weten over corona en de maatregelen in Berlijn? Check hier de speciale pagina met info!
Vond je dit een leuk artikel?
Heb je genoten van de informatie of de foto’s? Kon ik je wat nieuws vertellen, helpen bij je volgende bezoek aan Berlijn of voorzien van een flinke dosis Berlijn-voorpret? Daar ben ik blij om! Wellicht wil je dan ook overwegen om mij te steunen met een donatie, zodat ik nog heel lang – en vooral ook meer! – van dit soort artikelen voor je kan maken! Via mijn speciale ‘spende’ pagina kun je een eenmalige fooi naar mij overmaken. Dit geld gaat naar alle kosten die bij het runnen van wattedoeninberlijn.nl als bedrijf komen kijken. Alvast heel erg bedankt voor je steun!
Wat een leuke foto’s. Vooral die eerste zonsopkomst foto van Brandenburger Tor ziet er prachtig uit. Wij zijn er volgende week en willen een dag vroeg opstaan voor de zonsopkomst, maar ik verwacht ook dan wel veel fotografen. Nog steeds minder dan bij zonsondergang gok ik :)
Mooi, Emma. Prachtige foto’s en lekker leesbaar stuk van een onzekere maar toch ook bijzondere tijd. Wanneer zul je Berlijn weer in stilte kunnen meemaken?
Ik vind het een mooie en bij tijd en wijle dramatische reportage. Ik ben me er bewust van dit jij dit in persoon hebt meegemaakt. Ik hou ook van rust, maar was nu niet jaloers op je. Ik zal Berlijn waarschijnlijk en hopelijk niet zo meemaken, maar ik waardeer nu wel meer het drukke van Berlijn.
Groeten Jan Noordam
Dag Emma, dank je wel voor deze prachtige reportage. Onze trip dit gaat gaat vanwege de crisis niet door, maar we hopen volgend jaar ‘jouw’ prachtige stad weer te bezoeken.
Hoe staat het met het Humboldt Forum?
Arend Jan
Opent als het goed is in voorjaar 2021!
Vierjaar geleden voor het eerst naar Berlijn gegaan met mijn gezin en super naar ons zin gehad en nu gaan we weer met z,n 4en maar met een beter voor bereiding vandaar deze reactie op jouw website, Emma bedankt want door jouw site ben ik een stuk wijzer geworden.
Thx. Fam. Ludwig
Top!!
Lieve Emma,
Wat een prachtige foto’s maak je toch! Al met al is jouw fotoreeks ‘Leeg Berlijn’ te gelijk een trip-down-memory-lane geworden, omdat de ontwikkeling van de pandemie en de reactie erop van de bevolking ook vanuit Nederland herkenbaar is. (Al deden wij dat hier mondkapjes-gewijs iets anders, veel overeenkomst is er wel hoor)
Pfff wat een mooie maar ook ergens een beetje enge foto’s. Tot augustus ;)