Griezelig krakende deuren, een koude tochtvlaag en overal glas dat kraakt onder mijn laarzen. Het verlaten Heeresbekleidungsamt in Bernau heeft alles in zich om dienst te doen als freaky locatie voor een horrorfilm. Gelukkig ben ik er met een hele andere reden, en dat is voornamelijk fotograferen en filmen met 3opReis Midweek. Een paar weken eerder kreeg ik een telefoontje of ik zin had om voor het bekende reisprogramma van BNNVara een toffe urbexlocatie te bezoeken. Nou, voor een rondje urbexen ben ik altijd wel te porren, zélfs als het keihard regent! In dit artikel lees je meer over de bijzondere locatie die we bezochten én vind je een gloednieuwe video!
Aan de rand van Berlijn, diep verscholen in de donkere bossen bij het kleine dorpje Bernau, ligt het voormalige Heeresbekleidungsamt. Voluit zelfs het “Reichsheeresbekleidungsnebenamt Verwaltung von Ausrüstungsgegenständen der deutschen Armee“, een bizarre mond vol voor een uitgebreid kledingdepot van de Wehrmacht. Inmiddels is het complex al meer dan 25 jaar verlaten en overgeleverd aan de natuur, vroeger was het er een drukte van jewelste. Het werd voornamelijk gebruikt door de Nazi’s voor de productie en opslag van de uniformen en toebehoren van soldaten. Na de Tweede Wereldoorlog werd het een voorraaddepot van de Sovjet-strijdkrachten, die er naast uniformen ook tanks en meer wapens opsloegen. Samen met tv-programma 3opReis bezocht ik het Heeresbekleidungsamt in Bernau, op zoek naar sporen van vroeger.
Geschiedenis van het Heeresbekleidungsamt
Een grote Wehrmacht was voor Hitler al vanaf het vrij vroege begin erg belangrijk. Zijn megalomane plannen om het Derde Rijk zover mogelijk uit te breiden was niet nieuw, en dus moest ook logistiek alles worden geregeld. In 1936 werd begonnen met het maken van een plattegrond voor het terrein. Ook werden er onderhandelingen gevoerd met de boeren die eigenaren waren van het beoogde stuk land. Ze konden hun boerderij verkopen of werden onteigend. Niet lang daarna werd het terrein gestript en met de grond gelijk gemaakt, waarna het in 1939 klaar was voor bebouwing.
Plan was een gigantisch complex over 20 hectare, met acht hoofdgebouwen in een ronde boog, daaromheen meerdere kleine panden. Niet alleen kwam er een grote kledingfabriek om direct op locatie de uniformen voor de soldaten te maken, ook werd er een enorm opslagcomplex gebouwd voor de uniformen, laarzen, helmen, gespen en ook wapens. De bouw begon in 1939 en was in 1942 volledig afgerond. De Nazi’s waren niet over één nacht ijs gegaan en hadden gekozen voor een bijzondere constructie, met een grove betonstaalconstructie en veel onderlinge verbindingen tussen de verschillende gebouwen. Bij elkaar omvatte het complex meer dan 65.000 m2.
Na afronding in 1942 betrokken de Nazi’s het complex en verlieten ze het oude bekleidungsamt aan de Lehrter Strasse, in Berlijn Mitte. In totaal kwamen er meer dan 1300 medewerkers te werken. Zij produceerden, repareerden en reinigden de uniformen, zodat de soldaten, die veel waarde hechtten aan hun uiterlijk, in smetteloze uniformen oorlog konden voeren. Een banale gedachte, toch zat er een gigantische industrie achter.
In handen van de Sovjets
Het complex werd half april 1945, toen de oorlog op z’n eind liep, in allerijl verlaten door de medewerkers. Op 20 april 1945 marcheerden de Russische bezettingstroepen het terrein op en namen ze het terrein over als opslagpunt. De machines, kleding en andere zaken die de Nazi’s in hun haast hadden achtergelaten, werden vrijwel allemaal direct naar de Sovjet-Unie verscheept.
Tussen 1949 en 1989 bleef het terrein onder commando van de Sovjets staan. Vanaf 1950 werd het complex weer gebruikt als opslag voor de uitrusting van de soldaten, maar ook voor wapens en zelfs tanks. Ook werden er hele divisies ondergebracht, in de panden die tot kazernes waren omgebouwd. Eind jaren 70 mochten de DDR-burgers uit de omgeving voor het eerst het terrein betreden als werknemers. Ze werden ingezet om de voorraad te controleren en een winkel voor de gelegerde soldaten te runnen.
De sovjets hadden het complex volledig aangepast naar eigen standaarden, toch bleef de oorspronkelijke bestemming behouden. Er werd kleding gerepareerd, er was een wasserette en chemische reinigingscentrale. Ook werkten er talloze kleermakers om bestaande uniformen te onderhouden. In het hoofdgebouw zat een transporteenheid, de stad van het centrale voorraaddepot en zelfs een veldpostdistributiecentrum. Het gehele terrein was verklaard tot ‘Sperrgebiet’, oftewel zwaar verboden terrein.
Na de Wende werd al snel overeengekomen dat de Sovjets hun grondgebied in de DDR moesten opgeven. In 1991, inmiddels na de Duitse eenheid, vertrokken de Sovjets voorgoed uit Bernau en bleef het ooit zo geheime en streng bewaakte gebied verlaten achter. Zoals ook met veel andere voormalige militaire complexen, werd ook het Heeresbekleidungsamt verkocht aan een investeerder. In dit geval dezelfde eigenaar van een ander bekend complex dat ook de Sovjets toebehoorde, het Haus der Offiziere in Wünsdorf-Waldstadt. Jarenlang probeerde een lokale vereniging uit Bernau de historische gebouwen te behouden. Met geld van de Duitse staat en de Europese Unie werkten ze hard om het terrein op te houden en broodnodige onderhouds- en reparatiewerkzaamheden uit te voeren. In 2016 werd echter besloten dat de panden op het complex een nieuwe bestemming moesten krijgen en werd er begonnen met het verbouwen van de eerste panden tot woningen. Inmiddels worden er ruim 650 woningen gerealiseerd, in 2019 wordt er een oordeel over de rest van het complex geveld.
Bezoek aan het Heeresbekleidungsamt
Urbexen in de regen, ook voor mij is het een first. Gelukkig zijn we met de auto en zitten we dus droog tot we de juiste locatie hebben gevonden. De eerste coordinaten leidden ons echter naar de enorme bouwput aan de oostkant van Bernau, dat het voormalige Heeresbekleidungsamt blijkt te zijn. Hier zijn de bouwwerkzaamheden al begonnen en worden de oude panden volledig gestript. Teleurgesteld stappen we de auto weer in en rijden we terug richting Berlijn. We rijden langs de enorme dikke muur die het braakliggende terrein scheidt van het dorpje. Even later zien we toevallig iemand over een hek in die dikke muur klimmen. Snel draaien we om, parkeren we de auto en ja hoor, we hebben geluk! Daar is nog een ander stuk van het Heeresbekleidungsamt, dat nog níet wordt verbouwd. De ingang is relatief makkelijk te vinden en dwars door bosjes, over stukken staal en langs prikkeldraad komen we op het volledig overwoekerde terrein.
Na een eindje wandelen doemt tussen de hoge dennenbomen een groot bakstenen gebouw op. Een soort kazerne, drie verdiepingen hoog met een relatief goed uitziend zadeldak. Later blijkt dit een een oud administratiegebouw van het Heeresbekleidungsamt te zijn. Hier zat in Nazitijden voornamelijk de omvangrijke administratie die nodig was om de logistiek rondom het Heeresbekleidungsamt te kunnen voeren, later gebruikten de Russen het als “Panzer kazerne”, oftewel als kazerne voor hun tankdivisie. Leeg en verlaten staat het gigantische pand tegen een grijze, dreigende lucht. Het lijkt ineens toch wel indrukwekkend.
De bakstenen aan de buitenkant zien er nog goed uit, de ramen zijn allemaal kapot en deuren staan open. Terwijl we naar het pand lopen, is het al duidelijk te zien: talloze kunstwerken en andere street art. We zijn duidelijk niet de eerste bezoekers, want overal zijn felgekleurde werken te zien. Ineens besef ik hoe allemachtig groot eigenlijk het complex is en hoe indrukwekkend de enorme bedrijvigheid hier moet zijn geweest.
Via de open deuren betreden we het trappenhuis. Een stijle trap voert naar boven, elke verdieping telt ontelbare gigantische ruimtes met kapotte ramen, ingezakte deuren en overal graffiti en street art. De tocht giert door het pand, terwijl we verdieping voor verdieping verkennen en van de ene in de andere verbazing vallen. We zien oude toiletten en douches, vinden grote landkaarten aan de muren en hele kranten die als behang zijn gebruikt. Verderop in het gebouw komen we zelfs oude uniformen tegen, die tijdens het snelle vertrek van de Sovjets in 1991 zijn blijven liggen. Relieken van vervlogen tijden.
Op de zolder van het gebouw ontdekken we een basketbalveld, de lijnen zijn nog duidelijk herkenbaar op de vloer. Op de muur staat in duidelijk jaren ’30 schrift: Rauchen verboten. Ik huiver en voel de geschiedenis tot in m’n haarvaatjes, terwijl de gure wind door de kapotte ramen blaast. Gezien de leeftijd van het pand en het feit dat het al 25 jaar lang is overgelaten aan de grillen van het weer, is de staat van het pand niet eens bijzonder slecht. De betonnen vloeren en muren zijn stevig, de trappenhuizen over het algemeen begaanbaar. Maar de deuren hangen scheef in de scharnieren, geen raam zit nog heel in de sponning. Op de daken groeien bomen, die elk jaar groter en zwaarder worden en het pand meer en meer veroveren.
Nu de bouwgekte in Berlijn ook in Bernau is aangekomen, begint ook langzaam maar zeker het afscheid nemen van het urbexen. Steeds meer oude complexen worden verbouwd tot woningen of gesloopt, om plaats te maken voor nieuwbouw. Bernau en het Heeresbekleidungsamt zijn daarop geen uitzondering. Sinds de Wende heeft het inwonersaantal van het dorp zich bijna verdubbeld, een rechtstreeks gevolg van de acute woningnood in Berlijn. Terwijl ik mijmerend uit het raam kijk hoe de regen op de daken slaat, bedenk ik me hoe anders het hier over een paar jaar uitziet. Bijna onvoorstelbaar dat hier straks jonge gezinnen wonen en kleine kinderen spelen.
Is het Heeresbekleidungsamt een must om te bezoeken? Ja. Maar wees er snel bij, de bouwwoede grijpt steeds sneller om zich heen en het terrein ligt onder een vergrootglas. Tijdens de winter blijft het pand hoogstwaarschijnlijk nog wel even verlaten, maar vanaf voorjaar 2018 is de kans groot dat de bouwwerkzaamheden beginnen. Ik ben blij dat ik mijn fotocamera bij me had om het pand vast te leggen, voor het straks definitief is veranderd.
Heeresbekleidungsamt/Panzer Kazerne Bernau
OV: S-bahnhof Bernau
Route: loop over de Bundesstrasse richting de Schwanebecker Chaussee naar het zuiden. Het gebouw ligt aan de rechterzijde. Het terrein is zowel via de muur als het hek te betreden.
Kleine disclaimer: Bedenk je wel dat je bij het betreden van het terrein officieel in overtreding bent, aangezien het een privé-grondstuk is van de rechtmatige eigenaar. Regelmatig worden hier bewakers en politieagenten gespot, die het volste recht hebben om je weg te sturen of een boete te geven. Omdat er in het verleden veel vernield is, hebben ze weinig geduld met mensen die alleen op het terrein komen om foto’s te maken. Opgepast dus! Laat alles in z’n waarde, verniel niets en gebruik je verstand bij het betreden van het terrein.
Uitzending: De uitzending van BNNVara is hier terug te kijken via uitzending gemist.
Bekijk hier de video die ik van ons urbex-avontuur maakte:
Fotoserie van het Heeresbekleidungsamt/Panzer Kazerne in Bernau
