Blog met Berlijntips, handige info en boeiende verhalen over Berlijn

Fotoblog: Haus der Offiziere in Wünsdorf

,
5
Home » Fotoblog: Haus der Offiziere in Wünsdorf

Verscholen in de Brandenburger bossen, zo’n 50 kilometer ten zuiden van Berlijn, ligt het Haus der Offiziere. Dit gigantische militaire complex ontstond al in de Keizertijd, en werd pas in 1994 door de Sovjets verlaten. Sindsdien staat het leeg, maar in de 84 jaar dat het een supergeheim gebied was, hebben de heersers de nodige sporen nagelaten. Gewapend met camera, statief en een ticket voor de fototour van Go2Know, vertrok ik naar Wünsdorf om een dag over dit verlaten terrein rond te wandelen.

Waarom Wünsdorf?

Een uurtje met de trein ten zuiden van Berlijn ligt het kleine dorpje Wünsdorf (niet te verwarren met Wunstorf, een voormalig legerbasis bij Hannover!), dat op zich helemaal niet zo bijzonder is, ware het niet dat het van 1910 tot 1994 op militair vlak juist héél erg belangrijk was. Gebouwd in de jaren ’10, werd het de belangrijkste kazerne voor de Wehrmacht gedurende de Tweede Wereldoorlog, waarna de Russen het overnamen. Onder Sovjetheerschappij ontwikkelde de kazerne Wünsdorf tot de grootste Sovjetbasis buiten Rusland, en daarmee tot een van de belangrijkste locaties in de Koude Oorlog.

Op het 590 hectare grote terrein staan zo’n 700 gebouwen, waaronder tientallen kazernes, kleinere servicegebouwen maar ook een zwembad, theater, casino en ooit zelfs een moskee. Het terrein bestaat uit twee delen, het Haus der Offiziere en de Infanterie-Schießschule. Toen de Russen het in 1994 verlieten, namen ze een hoop spullen mee terug naar Rusland, maar bleef er ook veel staan. Omdat het complex sinds de sluiting altijd goed bewaakt is gebleven, is het net alsof de tijd er stil heeft gestaan. Er is weinig vernield, er is geen graffiti te zien, op de kladderijen die de Sovjets zelf hebben aangebracht, na. Als geschiedenisfanaat met een fascinatie voor de Koude Oorlog, sta ik te trappelen om Wünsdorf te bezoeken. Want wat is er nu gaver dan legaal(!) door zo’n oud militair complex wandelen, dat al die jaren hermetisch afgesloten en zo geheim was? Na een uurtje treinen vanaf Berlijn Hauptbahnhof, kom ik aan in Wünsdorf-Waldstadt, een klein slaperig stadje dat niet veel voor lijkt te stellen. Maar als we de bebouwde kom verlaten, zijn er al tientallen kazernes en oude plattenbau-flats te zien, vrijwel allemaal onbewoond en verlaten. Het lijkt wel een spookstad!

De geschiedenis van de verlaten kazerne en Haus der Offiziere in Wünsdorf-Waldstadt

Duitse Keizerrijk: 1871-1918

Tijdens de Duitse Keizerlijke periode (1871-1918) was de militaire traditie natuurlijk enorm groot, en waren er nog heel veel verschillende kleinere en zelfstandige legers, die weliswaar de keizer dienden, maar toch. In de loop der jaren werd dat steeds meer gecentraliseerd en geprofessionaliseerd – ook vanwege de constante oorlogsdreiging in Europa -, dus was er ook meer ruimte nodig. In 1910 werd besloten om op de militaire oefenplaats in Wünsdorf een aantal kazernes te bouwen. Twee jaar later kwam daar ook een telefoon- en telegramkantoor bij, en in 1913 werd de Infanterieschool geopend, inclusief schietbaan. Er werd hard gebouwd in Wünsdorf, met een korte onderbreking tijdens de eerste wereldoorlog, waarbij Wünsdorf als ‘Hauptkwartier der Reichswehr’ diende. Maar toch werd in die roerige periode ook de turnhal gebouwd, waar gesport en getraind werd.

Weimar: afbouw en herstelbetalingen: 1919-1933

Na de Eerste Wereldoorlog was er niet veel meer over van het Keizerrijk en de Reichswehr. De oorlog was een gruwelijke nederlaag voor de Duitsers en keizer Wilhelm II was afgezet en naar Doorn in Nederland gevlucht, waar koningin Wilhelmina hem onderdak bood. Het voormalige keizerrijk was nu de Weimarrepubliek, en president Ebert stond zwaar onder druk om aan het verdrag van Versailles te voldoen. De Duitsers moesten miljarden aan herstelbetalingen doen, alle koloniën en grondgebied inleveren en militair sterk afbouwen. Wünsdorf kwam tijdens dit interbellum (de ‘rustige’ periode tijdens WOI en WOII) behoorlijk stil te liggen. Tot 1924 werden er nog kazernes, een militair ziekenhuis en een paardenstal bijgebouwd, maar eigenlijk kwam het complex pas echt weer in the picture toen Hitler in 1933 aan de macht kwam.

Haus der Offiziere in Nazitijden: 1933-1945

Hitler had het verdrag van Versailles altijd al als een onderdrukking van het Duitse volk gezien, en gaf het de schuld van alle economische ellende in het land. Hij besloot vrijwel direct om – ondanks het verdrag – direct weer militair op te bouwen. Omdat door het verdrag het voor de Duitsers verboden was om zware tanks te bezitten, waren de ontwikkelingen voor lichte en hele snelle tanks al heel ver. Het zal je dan ook niet verbazen dat, toen Wünsdorf haar rol als militair hoofdkwartier weer innam, Hitler als eerste een tankdivisie op Wünsdorf zette. In 1935 waren er al drie “Panzerdivizionen” en werd er door de Wehrmacht hard aan bunkers gebouwd op het terrein. In hetzelfde jaar werd ook een groot zwembad gebouwd, waar de atleten die aan de Olympische Spelen meededen, konden trainen. Veel atleten trainden in alle rust in Wünsdorf, en trainden pas kort voor de Spelen zelf begonnen in het Olympische dorp in Elstal, net buiten Berlijn.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog diende Wünsdorf als het hoofdkwartier van de Wehrmacht, en werden vanuit hier bevelen voor het hele leger van de Nazi’s gegeven. Het werd ook wel het ‘zenuwcentrum van de Wehrmacht‘ genoemd, zo belangrijk was de plek. Er waren zoveel militairen gelegerd, dat ook ten noorden van de kazerne tientallen barakken werden bijgebouwd. In 1945 begonnen de geallieerden met het bombarderen van Wünsdorf, dat na het derde bombardement zwaar beschadigd raakte. Toen de Sovjets op 20 april 1945 voor de deur stonden, verlieten de Nazi’s het terrein zonder enige verdere strijd.

Haus der Offiziere in de Sovjetperiode: 1945-1994

Ook onder Russisch commando bleef het terrein Wünsdorf militair. De Russen hadden met de verovering van het terrein bijna letterlijk goud in handen, omdat de Nazi’s het zo makkelijk hadden overhandigd. Alle communicatiemiddelen, barakken en andere faciliteiten waren nog grotendeels intact. De Sovjets voelden zich er wel prettig en begonnen de kazerne danig uit te bouwen en te verbouwen. Met name in de jaren ’50 werd er veel gemoderniseerd en aangepast naar Sovjet-standaarden. Zo werd het zwembad verbouwd, werd de turnhal in een theater veranderd en kwamen er nog veel meer faciliteiten bij. Van winkels, kapsalons, tot scholen, een museum en speciale radio en televisie voor de ingezetenen van Wünsdorf, voor alles was gezorgd.

Ook nadat de DDR was opgericht, bleef het terrein in Wünsdorf in handen van de Sovjets. Het werd zwaar beveiligd, uitgeroepen tot ‘Sperrgebiet’ en hermetisch afgesloten voor de buitenwereld. De bevolking van het kleine bescheiden dorpje Wünsdorf, noemde het geheimzinnige terrein ook wel ‘Haus der Offiziere’, de inwoners zelf spraken van Klein Moskou.

Omdat de Koude oorlog inmiddels gaande was, en de verhouding tussen de Sovjets en overige geallieerden inmiddels zo was afgekoeld, werden de oude bunkers van de Nazi’s omgebouwd tot atoombunkers. Er werd luchtafweergeschut geplaatst en het hele terrein werd verbouwd en voorbereid, alsof de Derde Wereldoorlog elk moment kon beginnen. In totaal woonden en werkten tot 1994 zo’n 380.000 soldaten en 170.000 burgers op het terrein, met op z’n top 75.000 militairen tegelijkertijd. Omdat er hele gezinnen woonden en werkten, was er zelfs een kinderopvang, en een uitstekende – dagelijkse! –  treinverbinding met Moskou.

Dit bord komt uit de oude eetzaal. De tekst erop zegt: “Raam voor het inleveren van gebruikte borden”

De Sovjets blazen de aftocht uit Wünsdorf- 1994 – heden

Na de Wende was ook voor de Sovjets de glorietijd voorbij. De geallieerden spraken met de Sovjets af dat ze vier jaar de tijd kregen om al hun materieel terug naar de Sovjet-unie te verslepen, iets wat de Sovjets niet heel erg serieus leken te nemen. Toch lukte het ze, deels ook omdat Duitsland tussen de 17 en 20 miljard D-mark heeft betaald om ze te helpen met terug verhuizen. In 1994 was er een groot afscheidsfeest en vertrokken de laatste militairen van het terrein.

Het terrein werd daarna overgedragen aan Duitsland en daarna aan de gemeente Wünsdorf-Zossen. Die deed het terrein op slot, plaatste er uitgebreide hekken omheen en liet het dagelijks bewaken. Deels vanwege al het oude oorlogstuig wat de Sovjets hadden achtergelaten, maar ook in de hoop dat het zo snel mogelijk in een goede staat aan een investeerder verkocht kon worden. Die investeerder kwam nog altijd niet en zelfs vandaag de dag staat het terrein nog te koop.

Toch danken we mede aan die hekken en bewaking, dat de kazerne vandaag de dag nog in een redelijke staat is. Sommige gebouwen zijn vervallen, ingezakt of mul geworden, maar over het algemeen zijn de barakken, natuurlijk het Haus der Offiziere met bijbehorend theater en het zwembad, nog in een topstaat.

Legaal ‘urbexen’

Bij aankomst bij het Haus der Offiziere, waar we het terrein betreden, is ook de tourorganisatie Go2Know aangekomen. Zij organiseren het groepsbezoek aan locaties zoals Wünsdorf, en regelen dat je legaal het terrein kunt betreden en verkennen. Teveel bijzondere en mooie gebouwen zijn al gesloopt door vandalen, en Go2Know werkt samen met eigenaren en beheerders van verlaten locaties, om tóch toegang te kunnen bieden. Tegelijkertijd wordt de beveiliging verhoogd, zodat vandalisme en inbraak eerder worden opgemerkt en bestraft. Daar hangt overigens wel een prijskaartje aan, want een dagje rondwandelen met toestemming kost €70 euro. Dat lijkt een flink bedrag, en toegegeven; het is echt niet weinig, maar daarvoor krijg je unieke toegang zonder boete, alle vrijheid én een ervaren gids.

De groep die meegaat op deze ‘fototour’ is vrij groot, volgens mij zijn er zeker dertig mensen aanwezig. Elke deelnemer krijgt een plattegrond uitgedeeld, waarop gedetailleerd staat welk gebouw precies welke functie had. Zonder verdere omhaal krijgen we toestemming om te vertrekken en mogen we in zo’n zeven uur, zelfstandig het terrein verkennen. Supergaaf, want zo kun je in alle rust rondwandelen en fotograferen! Natuurlijk blijkt de tijd die we krijgen veel en veel te kort. Het is al ver in de middag als ik het Haus der Offiziere wel gezien heb, en besluit de Infanterie-Schießschule te verkennen. Tja, en de kazerne is zó groot, dat ik daar helemaal tijd te kort kom!

Gelukkig heb ik het toch enorm naar m’n zin, en is met name het Haus der Offiziere echt prachtig om te zien. Het statige pand is duidelijk uit de keizertijd, maar de Russen hebben hun sporen behoorlijk nagelaten en de Sovjet-sfeer is duidelijk merkbaar. De kamers zijn gestript van alle opsmuk, overal is het typische Sovjetbloemetjesbehang te zien, en de sovjetsterren, kaarten en cyrillische tekens vliegen je om de oren. Ik maak die dag dan ook zo’n 500 foto’s, waar na een héle strenge selecte nog zo’n 100 van overblijven. Ongelooflijk, zoveel moois is er te zien!

Haus der Offiziere in Wünsdorf Waldstad

Het Haus der Offiziere was het pronkstuk van het militaire terrein in Wünsdorf, en dat is te zien. Het majestueuze pand ziet er nog prachtig uit en van de buitenkant is het verval nauwelijks zichtbaar. Vrijwel alle ramen zijn heel, een unicum voor verlaten locaties. Ook de gele verf zit nog vrij strak op het gebouw, het pleisterwerk laat maar op kleine delen los. Tijdens mijn wandeling door dit gebouw zie ik vooral ellenlange gangen, prachtige trappenhuizen, communistische muurschilderingen en een bijzonder reliëf, en vooral héél veel mooie kamers met prachtige lichtinval. Ik had nog wel uren en uren door dit gebouw rond kunnen lopen, zo prachtig was het!

Een kleurrijke muurschildering van Poesjkin, de beroemde Russische dichter. Er staat een citaat van Poesjkin bij, dat – vrij vertaald – betekent: “Mijn vriend, het vaderland getrouw, de ziel van excellente overwinningen!”

De Jugenstilsferen uit de tijd van het Keizerrijk is nog goed te zien. Dit trappenhuis is één van de mooiste trappenhuizen die ik ooit heb gezien.

Het centrale trappenhuis is wat minder spectaculair, maar de bijzondere zuilen geven het een aparte sfeer. Kun je je voorstellen hoe hier de Sovjets de trappen op en af liepen? Het geluid van de zware laarzen, geroezemoes, onderweg naar een vergaderzaal, of juist naar de eetzaal…

In een voormalige vergaderzaal vond ik een bijzonder reliëf-kunstwerk aan de muur. Als je bedenkt dat dit in de tijd gemaakt is dat de wapenwedloop én ruimterace naar de maan tussen de Sovjets en het Westen hoogtij voerden, is dit relief een interessant kijkje in de geschiedenis. Het toont de kracht, strijd en overwinning van de Sovjet-Unie en moet uitbeelden hoe onoverwinnelijk ze zijn. Onoverwinnelijk op de grond met met raketwapens (wellicht atoomwapens), in de lucht met grote moderne bommenwerpers, en natuurlijk in de ruimte, met de raket op een lanceerplatform. De modern uitziende gebouwen ertussendoor maken het propagandaplaatje compleet, met de Sovjets valt niet te spotten!

Kun jij raden wat dit voor een machine is? Het is een foto-ontwikkelmachine voor kleurenfoto’s! Kennelijk was de machine te zwaar om te vervoeren, of niet belangrijk genoeg.

Haus der Offiziere in Wünsdorf Waldstad – De turnhal die een theater werd

Militairen dienen natuurlijk fit en gezond te zijn, en daarom was ‘lichaamstucht’ een belangrijk onderdeel van de militaire opleiding. In 1927 werd op het terrein de ‘Turnanstalt’ geopend, een centrum voor militaire topsporters. Hier werd uitgebreid gesport en getraind, en ook onder de nazi’s ging dit door. Zij noemden het pand ‘Heeressportschule’. In de nadagen van de Tweede Wereldoorlog werd het door de nazi’s als militair ziekenhuis gebruikt, bij gebrek aan plek in de andere gebouwen. In 1953 werd de turnhal door de Sovjets verbouwd en ging het dienst doen als theater, bioscoop en feestzaal. Het werd zo het sociale en culturele middelpunt van de Wünsdorfer kazerne. Na het vertrek van de Sovjets kwam het leeg te staan, en wacht het nog steeds op een nieuwe bestemming. Het is een bijzonder gebouw, met een ovalen entree, een bijzondere foyer met een rood plafond, en meerdere zalen waar podia in zijn gebouwd. Hier kwam ik de eerste kladderij ook tegen, triest.

Onder de afbladderende verf op het ronde plafond in de foyer, was duidelijk een blauwe laag te zien, dus voor de Sovjets alles rood schilderden, moet het een andere sfeer hebben gehad.

Op het schild boven het podium, staat de tekst: “De Westelijke Troepengroep”, de naam van de op Wünsdorf gelegerde troepen na 1989.

“Onder spanning. Levensgevaarlijk!”

Deze zaal werd als bioscoop en feestzaal gebruikt. De oude houten dansvloer lag onder een gigantische laag stof en vuil, maar zou na een flinke veeg- en dweilbeurt, ongetwijfeld nog prachtig zijn.

Het Diorama werd pas ver na de oorlog bijgebouwd en huisde naast een klein museum, ook een prachtig rond schilderij. Dit schilderij, een grote uitbeelding van de slag om Berlijn bij de Reichstag in April 1945, werd eind jaren ’80 teruggehaald naar Moskou en het diorama is sindsdien gesloten.

Haus der Offiziere in Wünsdorf Waldstad – Het olympisch zwembad

In 1936 vonden in Berlijn de beruchte Olympische Spelen plaats, een gigantisch prestigeproject van Hitler destijds. Het was dus enorm van belang dat zijn sporters zo goed mogelijk konden presteren en in alle rust konden voorbereiden. Mede daarom werd er een groot zwembad aan het Haus der Offiziere vastgebouwd, waar de olympiërs konden trainen. Er was ook een gigantisch ketelhuis, natuurlijk een uitgebreide sauna en een ontspanningsruimte. Het zwembad werd in de jaren ’50 door de Russen verbouwd en aangepast en gemoderniseerd. Dat betekende wel dat de balustrade aan de zijkant (boven de gele luchtafvoer) verwijderd werd, waardoor het zwembad iets aan charme verloor.

Haus der Offiziere in Wünsdorf Waldstad – Infanterie Schießschule, het zuidelijke deel van Kazerne Wünsdorf

In het tweede deel van het militaire terrein Wünsdorf, staan een hoop praktische gebouwen, die minder op cultuur en vermaak gericht waren. Vanaf 1911 werden de gebouwen rondom de Infanterie-schietschool gebouwd. Natuurlijk waren er grote kazerneblokken, maar ook een oefenterrein, een grote eetzaal, werkplaatsen, garages, administratiegebouwen en nog veel meer. Ook de villa’s van de opperbevelhebbers stonden hier tussen de prachtige bomen. Omdat het me langzaam aan tijd ontbrak, heb ik hier slechts een aantal kleine gebouwen kunnen bezoeken. Het gros was in een veel slechtere staat dan het Haus der Offiziere, en er was ook meer vernield.

Een oude oefen-en gymzaal, gebouwd door de nazi’s, werd ook door de Sovjets omgebouwd tot theaterzaal. Er kwam een podium in en aan de wanden werden grote tekeningen gemaakt. Achterin het gebouw werd echter een kleine ruimte ingericht voor het herdenken van gevallen kameraden. Boven de deuren staat de tekst: “Kamer van de oorlogseer”

Een van de kazernes op het terrein. Lange gele gangen, badkamers, eetzalen… Teveel om te bekijken, te weinig tijd.

De oude eetzaal van de Infanterieschule. Her en der lagen nog bordjes en bestek.

Het administratiegebouw aan het exercitieplein, waar appèl en andere bijeenkomsten gehouden werden.

Na uren en uren rondwandelen, klauteren en in de weer met m’n statief, heb ik het tegen het eind van de middag ook wel behoorlijk gehad. M’n voeten doen pijn, ik heb meer dan 500 foto’s gemaakt en ben langzaam door m’n proviand heen. Ik werp nog één blik op vriend Lenin, die trots in weer en wind voor het Haus der Offiziere staat, en over de grote exercitieplaats uitkijkt. Tijd om rustig terug naar Berlijn te vertrekken!

Meer over het Haus der Offiziere in Wünsdorf vroeger:
Ongetwijfeld ben je – net als ik – vreselijk nieuwsgierig hoe Wünsdorf eruit zag voor de Russen het achterlieten. En gelukkig is er nog best wat te vinden! Foto’s uit de tijd van de nazi’s heb ik nauwelijks gezien, maar van de Russen des te meer! Een aantal bronnen zijn geweldig om even te bekijken, er zitten prachtige kleurenfoto’s en zelfs talloze filmpjes bij! Zo krijg je een klein beetje een idee hoe het leven in Wünsdorf eruit moet hebben gezien, en hoe de gebouwen eruit zagen voor ze door de natuur overwoekerd werden.

Op dit Livejournal (jaa, dat bestaat nog!) staan tientallen foto’s van Wünsdorf ten tijde van de Sovjets. Onder andere foto’s van de panden, het zwembad, en zelfs van het prachtige schilderij in de diorama! Ook zijn er foto’s en filmpjes te zien van de aftocht van de Sovjets, terug naar Moskou.

Oh en heb je een flinke zak met geld? Het gehele complex staat nog steeds te koop, prijs op aanvraag! Naar verluid zou het zo’n 3 miljoen euro moeten opleveren, maar omdat het onder monumentenzorg staat, zijn er helaas maar weinig mensen écht geinteresseerd in het complex. De kosten om het allemaal op te knappen en te moderniseren zijn voor veel investeerders gewoon te hoog. Ik ben daarom erg benieuwd wat er met het terrein en de panden erop gaat gebeuren, want het zou zonde zijn als het nog twintig jaar aan moeder natuur werd overgelaten…

Praktische informatie voor een bezoek aan Haus der Offiziere in Wünsdorf

  • De tour met Go2Know is alleen vooraf online te boeken en kost €70. Je krijgt dan naast toegang en informatie van een gids, ook uitgebreide informatie op papier, een plattegrond, er is een toilet geregeld, voldoende water, stroom en stopcontacten en zelfs een grill (waar je je eigen spulletjes op kunt leggen). Ook kun je toestemming krijgen om met je drone te vliegen. Het heeft overigens geen zin om op de pof naar de locatie toe te rijden, dan kom je er niet in. De tour is hier te boeken: go2know.de
  • Als je met het openbaar vervoer komt, plan je reis dan goed in, de trein gaat maar één keer per uur. Gebruik de planner van de Deutsche Bahn of BVG. Het station waar je heen reist heet ‘Wünsdorf-Waldstadt’. Al deze informatie ontvang je ook van Go2Know na het boeken van de tour.
  • Neem sowieso genoeg proviand mee, er zijn geen winkels of supermarkten in de buurt! Denk aan genoeg water, fruit en natuurlijk een lunch. Je bent echt een hele dag onder de pannen!
  • Denk aan je eigen veiligheid, doe dus goed schoeisel en geschikte kleding aan. Ondanks het feit dat de locatie redelijk goed bewaard is gebleven, ligt hier ook overal glas en kun je je open halen aan scherpe randjes. Trek dus niet je nieuwste spijkerbroek aan! Handig is ook om een goede zaklamp mee te nemen en denk aan voldoende geheugenkaartjes en accu’s voor je fotocamera, en een externe oplader voor je mobiele telefoon.
  • De locatie is veilig genoeg om in je eentje te verkennen, maar zorg dat je in geval van nood contact op kunt nemen met de leider van de tour. Zijn/haar mobiele nummer krijg je aan het begin van de dag.

Hopelijk hebben jullie een beetje een indruk gekregen van het Haus der Offiziere en de rest van het terrein in Wünsdorf! Ik vond het in ieder geval een fantastische dag en geweldig om te zien. Het is zo surrealistisch om door zo’n locatie te lopen, en te bedenken dat er 22 jaar geleden nog feestjes, parades en weet ik veel wat georganiseerd werd! Tijdens m’n research kwam ik ook zoveel verhalen tegen van Russen die daar gestationeerd hebben gezeten, het moet een hele bijzondere tijd zijn geweest. Wellicht ga ik nog een keertje terug om meer van het terrein te kunnen zien en de bunkers te kunnen ontdekken!

Heel erg bedankt voor het lezen en bekijken van mijn verhaal, ik hoop dat ik je nieuwsgierig genoeg heb gemaakt om ook zelf een kijkje te gaan nemen. Dank aan Olaf Koens voor het vertalen van de Russische teksten!

Eerder bezocht ik met Go2Know:
Alte Fleischfabrik
Stasiziekenhuis in Berlijn
– Chirurgievleugel in Beelitz Heilstätten

5 Comments

Leave A Reply

Your email address will not be published.