De East Side Gallery – een kleurrijk vredesmonument

De East Side Gallery in Berlijn is een beroemd deel van de Berlijnse muur en misschien wel een van de meest beroemde symbolen voor de vrede. Het 1,3 kilometer lange stuk muur is volledig beschilderd met kunstwerken van allerlei kunstenaars van over de hele wereld. Het monument werd in 1990 opgericht als ode aan de vrede maar ook als herinnering aan de gruwelheden die de Duits/Duitse deling veroorzaakte. Echter is het monument niet geheel onomstreden en is het bovendien een symbool geworden van de gentrification in Berlijn. In deze blog vertel ik je meer over dit bijzondere stukje muur en waarom het veel meer is dan slechts een paar schilderijen op oud beton. 
De East Side Gallery is het langste behouden stuk van de Berlijnse muur en internationaal monument voor de vrede. Het stuk muur staat in de Mühlenstrasse in Friedrichshain, in het voormalig oosten van Berlijn. De muur staat aan de oever van de rivier de Spree, die destijds de grens vormde van Oost-Berlijn (Friedrichshain) en West Berlijn (Kreuzberg). Na de val van de muur kwamen kunstenaars van over de hele wereld naar Berlijn, die allemaal hun eigen werk op de muur achterlieten. Elke mural was een expressie van de vreugde rondom het einde van de koude oorlog en gemaakt in de geest van bevrijding, die toen sterk in Europa heerste. In totaal werd de muur beschilderd door 115 verschillende kunstenaars. Daarmee is de East Side Gallery niet alleen een hele mooie openlucht kunstgalerij maar ook een bijzonder monument.

De bekendste werken zijn bijvoorbeeld “Der Bruderkuss”, de mural van de zoen tussen Breznev en Honnecker, door Dimitrji Vrubel. Ook de door de muur brekende Trabant van Birgit Kinders werd wereldberoemd. De werken zijn afwisselend qua stijl en velen hebben een sterk politiek statement. Allemaal staan ze voor de vrijdenkende en vrijgevochten sfeer die zo bij Berlijn hoort. De East Side Gallery wordt jaarlijks door meer dan 3 miljoen toeristen bezocht.

De bouw van de muur
Net als de rest van de Berliner Mauer, is ook dit stuk muur ontstaan nadat Oost-Duitse soldaten in de nacht van 12 op 13 augustus 1961 de Sovjet-zone voorgoed van de andere zones afsloten. De grens in Berlijn werd volledig bewaakt en afgezet met prikkeldraad, dat binnen een week door een muur van stenen blokken werd vervangen. De Berlijnse muur was geboren. Aan de Mühlenstrasse werd de muur op de oost-Berlijnse zijde van de Spree gebouwd, waarbij de muur aan de Friedrichshain-zijde als ‘Hinterlandmauer’ gold. Tussen de muur en de Spree bevond zich de beruchte Todesstreifen, een zandstrook met onder andere mijnen, anti-tankkruizen en bewegingssensoren. Ook stonden er om de zoveel meter grote wachttorens, waar permanente bewaking van grenssoldaten was. Over de Spree voeren patrouilleboten van het Oost-Duitse leger heen en weer. De grenssoldaten hadden de plicht om op iedereen die ook maar probeerde naar het westen te vluchten, te schieten.

Foto: DPA

Verdronken in de Spree
De allereerste ‘Mauertote’ was Udo Düllick, die nabij de huidige East Side Gallery verdronk, toen hij in 1961 bij de Osthafen (ten oosten van de Oberbaumbrücke) naar het Westen probeerde te zwemmen. Anton Walzer probeerde in 1962 aan de westkant van de East Side Gallery naar de overkant te zwemmen maar werd in het hoofd geschoten door een grenssoldaat en verdronk. In de 28 jaar dat de muur er stond, kwamen alleen al in het gebied waar nu nog de East Side Gallery staat, talloze mensen om het leven. Doodgeschoten door grenssoldaten of op de vlucht verdronken in de Spree. Een enkeling verdronk doordat er ook onder water in de Spree prikkeldraad was aangelegd. Ook kwamen aan West-Berlijnse zijde door de jaren heen vijf kinderen om het leven, die tijdens het spelen aan de toenmalige Gröbenüfer in het water vielen. Dit deel van de Spree behoorde destijds volledig aan Oost-Berlijn toe. Alle kinderen verdronken doordat de Oost-Duitse grenssoldaten niets deden en de West-Berlijnse reddingsmensen het water niet in mochten gaan en bovendien riskeerden zelf beschoten te worden. Pas in 1977 werd er door Oost- en West Berlijn een gemeenschappelijke oplossing gevonden voor dit soort situaties. Mede hierdoor kwam dit deel van de Spree als een bijzonder gruwelijk deel van de Berlijnse muur bekend te staan.

De Spree vanaf de voormalige Gröbenufer in 1975, tegenwoordig May Ayim Ufer. Aan de overzijde de Berlijnse muur, exact het gedeelte dat vandaag de dag de East Side Gallery vormt.

Wiedervereinigungs-kunst
De val van de muur in 1989 was een verlossing van jaren ellende en de euforie was groot. Talloze kunstenaars reisden naar Berlijn en de leden van de West-Duitse kunstvereniging (BBKK) en Oost-Ditse (VBKD) besloten hun organisaties samen te laten gaan. Hun eerste grote en gezamenlijke project werd het beschilderen van een groot deel van de Berlijnse muur. De leden Bodo Sperling, Barbara Greul Aschanta, Jörg Kubitzki en David Monti werkten allemaal aan hun eigen werken op de muur en nodigden ook anderen uit, zoals Siegfrid Santoni, Kasra en Kani Alavi, Ingeborg Blumenthal, Kim Prisu en Thierry Noir. Elk van hen creëerde een werk op de muur, wat stond voor geloof en hoop voor de toekomst en bol stond van de euforie rondom de vreedzame revolutie van 1989.

Het beroemde werk van Thierry Noir op de East Side Gallery, midden jaren ’90.

Kroniek van het deel van de East Side Gallery
1961: Mauerbau.
1961-1989: De muur wordt verder en verder uitgebouwd. In de jaren ’80 komt de vierde versie van de muur in Berlijn te staan, een immens hoge muur van 3.5 meter hoge betonblokken, met daarop een ronde buis, die het onmogelijk maakt om over de muur te klimmen. Aan West-Berlijnse zijde wordt er veelvuldig op de muur geklad, aan de Oost-Berlijnse zijde blijft de muur smetteloos wit. In deze jaren vallen talloze doden.
1989: Op 9 November valt de Berlijnse muur en is de Duits/Duitse grens voor het eerst in 28 jaar weer open.
1990: In februari 1990 beginnen de eerste artiesten met hun werk op de Berlijnse muur bij de East Side Gallery. In September van hetzelfde jaar is het klaar en staan er 105 prachtige werken op de muur. De East Side Gallery is geboren.
1991: De East Side Gallery komt onder ‘Denkmalschutz‘, oftewel Monumentenbescherming te staan.
1996: De eerste kunstenaars vormen een belangengroep die zich om de East Side Gallery bekommert, nadat blijkt de muur niet alleen door uitlaatgassen erodeert maar ook door graffiti en vandalisme beschadigd raakt.

2000: De muur moet nu echt broodnodig worden gerestaureerd en de eerste werkzaamheden hiervoor beginnen. Ruim 33% van de werken kan worden opgeknapt met financiering van een non-profitorganisatie.
2006: Ruim 40 meter van de East Side Gallery wordt verplaatst om ruimte richting de Spree te bieden voor de dan nieuwe O2 Arena, tegenwoordig de Mercedes Benz Arena. Dit leidt tot behoorlijke protesten van zowel de kunstenaars als de lokale bevolking. Vooral de laksheid over hoe er met de ‘Denkmalschutz‘ van de East Side Gallery wordt omgesprongen leidt tot grote verbazing onder de Berlijners.
2008: Het tweede deel van de restauratie van de muur begint.
2009: Na ruim een jaar opent de East Side Gallery opnieuw na omvangrijke restauratiewerkzaamheden van zowel de muur als de kunstwerken. Precies op tijd voor de viering van 20 jaar val van de muur. De restauratie kostte 2.2 miljoen euro.
2013: 23 meter muur wordt verplaatst om plaats te maken voor een luxe woontoren op de voormalig Todesstreifen aan de Spre. Het is de druppel voor vele Berlijners en grote protesten tegen monument-afbreuk en ook gentrificatie volgen. Overigens was geen van de artiesten wiens werken zouden worden verplaatst hierover van te voren geïnformeerd, wat tot enorme woede leidde.
2016: Slechts iets meer dan zes jaar na de laatste restauratie moet er weer worden gewerkt aan de East Side Gallery. De beschermende laag op de kunstwerken moet effectief worden gereinigd, omdat vandalen het niet kunnen laten om op de muur te kladden en de werken te besmeuren. Ook is er voor de muur – oh ironie – een ijzeren hek geplaatst, om de vandalen tegen te houden. Het laatste deel van de muur wordt in 2017 gereinigd. Ook is er gesproken over een permanente oplossing om de East Side Gallery te beschermen.
2018: Naar verwachting kan in uiterlijk 2018 de East Side Gallery weer zonder hek gefotografeerd worden.

Mijn ervaring met de East Side Gallery
Voor mij is de East Side Gallery een van de meest bijzondere monumenten rondom de DDR en de Berlijnse Muur. Het doet voor mij niet onder voor de Gedankstätte Berliner Mauer of andere bijzondere odes aan de vreedzame revolutie van 1989. Een symbool dat ooit voor zoveel leed en ellende stond werd door middel van murals en schilderijen in een paar maanden omgetoverd tot symbool van vrede. Berlijnser kan bijna niet! Het is bizar dat de muur in de laatste jaren zodanig is beschadigd  dat er momenteel een ijzeren hek voor staat om het geheel intact te houden. Alsof het nog 1990 was, werden mensen betrapt die rustig een stukje uit de muur stonden te hakken. Heel typisch!

Gelukkig kunnen we ondanks het ijzeren hek en de nieuwbouwflats nog steeds van de open omgeving van rondom de East Side Gallery genieten. Op de voormalige Todesstreifen (aan de achterkant van de muur) is vandaag de dag een groot groen grasveld, waar je in de zomer kunt genieten van de zon en met een bionade uitkijkt over de Spree. Met name met mooi weer is dit een heerlijke plek om even de voeten uit te laten rusten. ’s Avonds zitten voor de gallery vaak straatmuzikanten muziek te maken en op mooie en warme zomeravonden is het vaak nog gezellig druk bij de muur. Zo is na al die jaren afscheiding en grens-ellende, dit stuk muur helemaal opgenomen in het Berlijn van nu.

Feitjes over de East Side Gallery:

• De muur is 1,3 kilometer lang en geldt als de langste (en langst bestaande) openlucht kunstgalerij ter wereld.
• Niet alle kunstenaars waren het eens met de restauratie van de muur in 2008. Sommige kunstenaars weigerden hun werken te herstellen nadat er een nieuwe laag beton over hun oorspronkelijke werk was aangebracht. Mede daarom zijn er her en der lege plekken en onbeschilderde delen muur te zien aan de East Side Gallery.
• Kunstenaar Jim Avignon heeft uit protest tegen plagiaat van de toeristenindustrie van (onder andere) zijn werk, ‘Moneymachine” (geldkoe) over zijn eigen werk geschilderd. De ansichtkaarten met zijn werk erop zijn echter nog steeds zonder naamsvermelding verkrijgbaar.
• Vandaag de dag staat er nog steeds een herdenkingsmonument aan de May Ayim Ufer voor de kinderen én volwassen die in de Spree omkwamen door de Berlijnse muur.
• De kosten om de East Side Gallery te reinigen komen neer op 230.000 euro per keer.
• Er wordt jaarlijks een groot straatmuzikantenfestival georganiseerd bij de East Side Gallery, dat het hele weekend duurt.

East Side Gallery – Open Air Art Gallery in Berlin
Adres: Mühlenstrasse, Friedrichshain
OV: S+U Warschauer Strasse of S Ostbahnhof
Openingstijden: 24 uur per dag, 7 dagen per week
Het monument is geheel gratis te bezoeken.

Foto-impressie van de East Side Gallery:

De overzijde vanaf de East Side Gallery gezien

De East Side Gallery voor de reiniging van 2016/2017

Save our Earth!

Oude stukken muur die verwijderd werden om de luxe woontoren aan de Spree te kunnen bouwen

De nieuwe woontoren ‘Living Levels’ aan de Spree. Een 3-kamer appartement in deze flat kun je huren voor bijna 3500 euro per maand. De toren is een van de vele symbolen van gentrificatie in Berlijn.