De aller-, allerbekendste bezienswaardigheid van Berlijn is natuurlijk de Brandenburger Tor. Veel mensen denken dat Tor staat voor Toren, maar als je uiteindelijk de Brandenburger Tor ziet, snap je ook: het is een poort! Met 26 meter hoogte, 65,5 meter breed en 11 meter diepte is de Brandenburger Tor best een flinke jongen! Hij staat aan het einde van de Unter den Linden, de beroemde prachtstraat van Berlijn Mitte. Aan de andere kant van de poort kom je in het voormalig westen van Berlijn en gaat de straat verder als de “Strasse des 17. Juni 1953”. De ‘Brandenburgse Poort’ was ooit een onderdeel van de Berlijnse stadsmuur en is helaas de enige nog overgebleven poort uit die tijd. In dit artikel vertel ik je meer over deze Tor, leg ik je uit wanneer je de Brandenburger tor het beste kunt bezoeken, welke evenementen er zijn en deel ik natuurlijk een paar mooie foto’s met je!
Geschiedenis van de Brandenburger Tor
In de tijd van de Pruisische koning Friedrich Wilhelm was Berlijn eigenlijk een heel klein stadje. Het bestond voornamelijk uit – wat we nu kennen als – Berlijn Mitte, een relatief klein gebied rondom Alexanderplatz en het Fischerinsel. Pruisen was havenklap in oorlog met de rest van Duitsland, maar ook met Frankrijk en ander landen. Hierdoor was het vrij essentieel dat de stad zichzelf kon verdedigen en daarom werd er een stervormige stadsmuur om Berlijn heen gebouwd. Na een lange tijd van relatieve vrede, religieuze tolerantie en de status als hoofdstad van het koninkrijk Pruisen, kon Berlijn langzaam maar zeker een beetje groeien. Er kwamen steeds meer buitenwijken buiten de oude fortmuur, wat betekende dat er een nieuwe stadsmuur gebouwd moest worden. Dit hoefde echter door de macht van Pruisen geen verdedigingswerk meer te zijn maar kon dienst doen als tolmuur. Deze zogeheten Akzisemauer kreeg achttien stadspoorten, en de Brandenburger Tor was daar eentje van. Andere poorten waren de Oranienburger Tor, Rosenthaler Tor, Frankfurter Tor, Cottbusser Tor enzovoorts. Als je vandaag de dag op de metrokaart van Berlijn kijkt, zie je dat een behoorlijk aantal U-bahnstations hiernaar vernoemd zijn.
De eerste variant van de Brandenburger Tor werd gebouwd in 1734, maar Friedrich Wilhelm II gaf de opdracht om een nieuwe, mooiere poort te bouwen. Dit was om de Pruissische Inval van de Nederlanden in 1787 (toen de Republiek der zeven verenigde Nederlanden) te herinneren. De poort moest ‘Friedenstor’ (Vredespoort) gaan heten. De poort werd ontworpen door Carl Gotthard Langhans en gebouwd tussen 1788 en 1791. De bijbehorende beeldhouwwerken waren in 1795 klaar. De simpele wachthuisjes die bij de oude poort stonden, werden volledig door de nieuwe poort vervangen. Het ontwerp is overigens geïnspireerd op de Propylaea, de poort die leidt naar de Acropolis in het Griekse Athene. Dit paste destijds precies in het bouwkundige straatje van de stad, een periode waarin in Berlijn heel veel classicistische gebouwen werden gebouwd. Deze poort was het eerste element van wat “Athene aan de Spree‘ zou moeten worden, een idee van Langhans.
De poort bestaat uit 12 kolommen, zes aan elke kant, waardoor er vijf doorgangen worden gevormd. Burgers mochten vroeger alleen de twee uiterste doorgangen gebruiken en moesten bij binnenkomst tol betalen. Alleen leden van de Keizerlijke familie en hun bezoekers mochten de doorgangen door het midden van de poort gebruiken. Dit duurde tot en met het aftreden van Keizer Wilhelm II in 1918!
De Quadriga
Bovenop de Brandenburger Tor staat de Quadriga, een sjees die door vier paarden wordt getrokken. De sjees wordt bestuurd door de godin Victoria, de Romeinse godin van overwinning. Dit beeld van Johann Gottfried Schadow is wereldberoemd en zonder dit beeld zou de Brandenburger Tor er best een beetje saai uitzien. Tja, en probeer je dan voor te stellen hoe geschokt de Berlijners waren toen Napoleon in 1806 Berlijn binnenviel en het beeld als oorlogsbuit meesleepte naar Parijs. Hij vond het kennelijk zo mooi, dat hij het zelfs in Versailles tentoonstelde. Acht jaar later was een Duitse Maarschalk het zat en heeft begon hij een veldtocht naar Parijs om het beeld terug te halen naar Berlijn. Sindsdien staat de Quadriga symbool voor overwinning en heeft de Godin een staf gekregen met het IJzeren Kruis met lauwerkrans en daarop een Pruisische adelaar. Overigens is het huidige beeld een replica, het ging helaas verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Gelukkig vonden ze na de oorlog in een oud depot nog een gipsafdruk, die tijdens de oorlog was gemaakt. Hiermee kon het beeld worden gereconstrueerd.
Brandenburger Tor door de jaren heen
De Tor was ondanks de bouw amper 100 jaar eerder, nog niet de stevigste. Na de eeuwwisseling begonnen er steeds meer brokjes af te brokkelen van de Tor, door de weersomstandigheden maar ook door toenemende uitlaatgassen van de eerste auto’s en vrachtverkeer. In 1913 werd er daarom begonnen met de Tor uitgebreid op te knappen, wat echter door de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog gestaakt moest worden. Ook de novemberrevolutie van 1918 had de poort nog eens flink beschadigd. Om de poort te restaureren werd hij vrijwel volledig in een houten stellage ingebouwd, zodat er ook bij slecht weer kon worden doorgewerkt. De restauratie kon daarom pas in 1926 worden afgemaakt.
De Nazi’s maakten dankbaar gebruik van de pas gerestaureerde Brandenburger Tor. De SA organiseerde in januari 1933 al een grote fakkeltocht door de Brandenburger Tor en over Unter den Linden, om de ‘machtsovername’ te vieren. Ook werd de poort al snel opgenomen in de plannen van de Nazi’s voor Welthauptstadt Germania. De Unter den Linden werden doorgetrokken richting het Westen, de zogeheten Ost-West-Achse (oost-west as). Deze liep tot aan de huidige Theodor Heuss Platz in Charlottenburg, ruim zeven kilometer verderop. Verder is de lange straat overigens niet uitgebouwd, vanwege het uitbreken van de oorlog. Wel waren de Nazi’s van plan om de oude wachthuisjes naast de Tor af te breken en het verkeer om de Brandenburger Tor heen te voeren. Een beetje zoals bij de Arc de Triomph in Parijs.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte de Brandenburger Tor door bombardementen en de uiteindelijke slag om Berlijn in 1945 zwaarbeschadigd. De beide tolhuisjes aan weerszijden brandden volledig af en de Quadriga werd volledig verwoest.
Berlijn 1945 – Bundesarchiv B 145 Bild-P054320 / Weinrother, Carl
De Berlijnse Muur en de Brandenburger Tor
Na de oorlog vormde de Brandenburger Tor het symbool voor het verslagen en beschadigde Duitsland, de foto’s van de stad in puin gingen de hele wereld over. Niet lang daarna, in juli 1945, werd besloten om de deling van Duitsland en Berlijn in gang te zetten. De stad werd verdeeld in vier sectoren en de sectorgrens (voormalige grens tussen de wijken Mitte en Tiergarten) liep precies voor de Brandenburger Tor langs. Zo kwam de Tor in de Sovjet-sector te liggen, die vanaf 1949 de DDR zou worden. In september 1956 besloot de Oost-Berlijnse magistraat om de Brandenburger Tor weer op te bouwen. Ze wilden de Tor weer opbouwen zoals architect Langhans hem ooit bedoeld had, voorzien van grasvelden en het verkeer om de Tor heen geleid. Ondanks de heftige verschillen tussen de sectoren en lopende ruzies, bouwden Oost- en West Berlijn samen aan het herstel van de Tor. Na voltooien van de reconstructie kon er ook een nieuwe Quadriga worden gegoten, dit werd door West-Berlijn gedaan en betaald. In 1957 was de herstelde Brandenburger Tor klaar.
In de nacht van 2 op 3 augustus 1958 werd de Quadriga stiekem in de Neuen Marstall (oude kazerne nabij het Nikolaiviertel) gebracht en werden zowel de Pruisische adelaar als het ijzeren kruis van het beeld verwijderd. De Oost-Berlijnse stadsregering was van mening dat ‘emblemen van het Pruisisch-Duits militarisme niet meer tentoongesteld moesten worden’.
In 1961 werd de sectorgrens voor de Brandenburger Tor definitief dicht gemaakt. Er lagen al hele grote stukken prikkeldraad, maar in het midden voor de tor was een wachthuisje waardoor de sectorgrens tussen de DDR en West-Berlijn nog wel te passeren was. In de nacht van 12 op 13 augustus werd echter begonnen met de bouw van de Berlijnse muur. De gemetselde eerste versie van de muur was binnen een paar dagen voltooid en in de jaren daarna werd de muur meer en meer uitgebreid, groter gemaakt en zwaarder beveiligd. Vanuit het westen was de muur alleen nog vanaf een uitkijkpunt te bekijken, in het Oosten mochten de burgers van de DDR niet meer in de buurt van de Brandenburger Tor komen. Op de plek waar nu het huidige Adlon-hotel staat was een afzetting, waarvandaan toeristen de Tor konden bekijken.
Foto: Elsbeth de Jager
De Brandenburger Tor als symbool van de vrijheid
Doordat de Brandenburger Tor achter de Berlijnse muur opgesloten stond, werd de Tor het symbool van de onderdrukking van het communisme. Je kunt je de enorme vreugde wel voorstellen toen men na de val van de muur voor het eerst weer vrij onder de Brandenburger Tor door kon lopen. Mede door die mogelijkheid, die voor veel Duitse burgers behoorlijk emotioneel is, wordt de Brandenburger Tor tegenwoordig beschouwd als hét symbool van vrijheid en Duitse eenheid.
Na de Wende werd er al vrij snel begonnen met een wederopbouw-project. De Tor zelf werd nog eens uitgebreid opgeknapt en gerenoveerd, na lange discussie werden ook de adelaar en het Pruisische kruis weer teruggeplaatst. Ook werden rondom de Tor ambassades gebouwd voor de geallieerde machten die hebben geholpen Berlijn te bevrijden en na de deling hielpen om West-Duitsland weer op te bouwen. De Amerikaanse en Franse ambassade liggen direct aan de Tor, de Britse ambassade werd gebouwd naast het hernieuwde Adlon.
De loop van de Berlijnse Muur is nog altijd te zien aan de voorkant van de Brandenburger Tor; in het wegdek loopt een dubbele rij stenen die aangeeft waar de muur ooit West en Oost deelde. Om de Tor te beschermen tegen milieuvervuiling en ook vanwege de veiligheid, kun je de Brandenburger Tor niet met de auto passeren. Maar eronder door wandelen of fietsen, blijft toch een hele bijzondere ervaring!
Brandenburger Tor als Festmeile
Omdat de brandenburger Tor hét stadssymbool van Berlijn is, vinden hier natuurlijk heel veel evenementen plaats. Van sport-evenementen zoals de Marathon, halve marathon, Frauenlauf en andere hardloopwedstrijden, tot grote voetbaltoernooien, Tag der Deutschen Einheit en het grote Silvesterfeest met Oud en Nieuw. Ook bij speciale gelegenheden, zoals de viering van de Mauerfall eens in de vijf jaar, is er een groot feest. Dat betekent ook er vaak delen rondom de Brandenburger Tor zijn afgesloten, met name aan de Westzijde bij de Strasse des 17. Juni. De oostzijde van de Tor aan de Pariser Platz wordt echter altijd vrij gehouden voor toeristen en is gewoon te bezoeken!
Jaaroverzicht van evenementen bij de Brandenburger Tor 2020:
- 1 januari: Neujahrslauf
- 28 maart: Earth Hour
- 5 april: Halve Marathon
- 16 mei: Avon Frauenlauf
- 7 juni: Umweltfestival
- 26 en 27 september: Marathon Berlijn
- 1 tot 3 oktober: Fest zum Tag der Deutschen Einheit
- 31 december: Silvesterparty am Brandenburger Tor
Demonstraties bij Brandenburger Tor
Naast grote en feestelijke evenementen, zijn er bij de Brandenburger Tor ook geregeld demonstraties. Niet schrikken, demonstreren is in Duitsland heel normaal. Als belangrijkste symbool voor de vrijheid is de Brandenburger Tor natuurlijk de plek om je als burger te laten horen, dus is het hier zeker op zaterdag geregeld raak. Mensen demonstreren voor en tegen allerlei thema’s, zoals tegen racisme, voor meer actie om het klimaat en milieu te redden, maar ook de Duitse boeren komen hier samen om zich te laten horen. Elke vrijdag zijn er demonstraties in de stad van Fridays for Future, de organisatie die zich met jongeren inzet voor een beter klimaat.
Wist je dat…
… er in Potsdam óók een stadspoort staat die Brandenburger Tor heet? Hij is wel een tikje minder mooi natuurlijk. Lees hier meer over Potsdam: een bezoek aan Potsdam.
… je de Brandenburger Tor dag en nacht kunt bezoeken? Als je een foto van de Tor wil maken zonder toeristen, dan kun je het beste ’s ochtends vroeg (rond zonsopgang) bij de Tor zijn. Vanaf de West-zijde kun je dan prachtige foto’s maken! Ook de zonsondergang is hier een plaatje, maar dan is het vaak nog wel vrij druk.
… je ook met een van mijn rondleidingen mee kunt? Als je dit soort verhalen interessant vindt, zijn wellicht mijn wandelingen door Berlijn ook een leuke tip! Klik hier om daar meer over te lezen: rondleidingen in Berlijn.
Brandenburger Tor
Adres: Pariser Platz, Berlijn
OV: S/U Brandenburger Tor
Geopend: het hele jaar door, dag en nacht
