Berliner Mauerweg – Fietsen langs de voormalige Berlijnse muur

De Berlijnse muur heeft niet alleen een diepe indruk achtergelaten in de geschiedenis, maar ook letterlijk, in het landschap. Waar vroeger Berlijn door een betonnen muur en verdedigingswerken zoals hekken, bewakingstorens en gewapende soldaten werd gedeeld, zijn nu – ruim dertig jaar na dato – de littekens nog altijd zichtbaar. Om dit te gedenken, is de gehele route van de Berlijnse Muur begin 2002 omgebouwd tot een fiets- en wandelpad. Een bijzondere manier om je zo te verdiepen in de geschiedenis, maar ook Berlijn een beetje beter te leren kennen. In dit artikel lees je alles over de Berliner Mauerweg, hoe je je eigen fietstocht kunnen plannen en indelen en wat je kunt verwachten.

Aan het begin van de zomer van 2019, viel voor ons het besluit; we wilden zondags graag wat leuks buiten de deur doen en lekker een stuk fietsen. Ter gelegenheid van 30 jaar Mauerfall, was de keuze snel gemaakt. We wilden de Berliner mauerweg fietsen! Omdat ik ook rondleidingen in Berlijn geef, heb ik al veel van de Berlijnse Muur gezien. Zeker de 18 kilometer tussen Bornholmer Strasse en de Oberbaumbrücke in het zuid-oosten van Berlijn, ken ik als mijn broekzak.

Echter de route daarbuiten is, op kleine stukken na, grotendeels onbekend. Meer dan 150 kilometer nieuw Berlijn te ondekken dus! Dus ging ik naar Dussmann en haalde een routekaart, bracht nog snel mijn fiets naar de fietsenmaker om alle moertjes, schroefjes en dingetjes aan te laten draaien en regelde een handige koeltas voor proviand voor onderweg. Op een mooie zondagochtend in juni was ’t zover, en fietsten we naar de Oberbaumbrücke, om daar de route te beginnen. Mee met de klok, dus eerst naar het zuidwesten. Los fahren wir!

De Berlijnse Muur

De Berlijnse Muur werd in 1961 gebouwd, nadat de deling van Duitsland in zones na de Tweede Wereldoorlog ontaardde in de Koude Oorlog. Na de blokkade van Berlijn (1948/1949) en een enorm wederzijds wantrouwen tussen de Sovjets enerzijds en de westelijke geallieerden anderzijds, was er geen weg meer terug naar hereniging van de geallieerde zones. In voorjaar 1949 ontstond de BRD, in oktober van datzelfde jaar werd de Sovjet-zone opgeheven en de DDR opgericht.

De DDR had te maken met een grote uitstroom van eigen burgers naar West-Duitsland (versterkt na de junistaking van 1953). Hierop werd uiteindelijk besloten om de tot dan toe niet hermetisch afgesloten grens te versterken. De grens tussen Oost-Berlijn en Potsdam en West-Berlijn werd daarop versterkt met een gemetselde muur. De bouw daarvan begon in de vroege ochtend van 13 augustus 1961. Deze werd in de jaren daarna versterkt tot het enorme bouwwerk dat wij als de ‘Berliner Mauer’ kennen.

De muur was een uitgebreid bouwwerk, van meerdere achterelkaar staande muren en hekken, verder versterkt met allerlei veiligheidsmaatregelen. Zo was een breed gebied afgegrendeld, waardoor het voor Oost-Duitsers onmogelijk was om deze grens nog naar West-Berlijn te passeren. Burgers die toch probeerden te vluchten, werden zonder pardon beschoten. Op dat brede gebied, ook wel Todesstreifen (doodsstreep) genoemd, kwamen tientallen DDR-burgers om het leven. Over deze Todesstreifen liep ook een “Postenweg” (patrouilleweg), die de grenssoldaten gebruiken voor patrouille of om naar de wachttorens te komen.

De route van de muur liep volledig over Oost-Duits grondgebied, om West-Berlijn heen. De Oost-Duitsers wilden geen ruzie over de muur riskeren, en bouwden de muur daarom een paar meter vanaf de grens. De rode puntjes op de kaart hieronder zijn de voormalige grensovergangen, met daarbij vermeld wie er gebruik van kon maken. Wellicht overbodig maar toch om even te melden voor de goede orde, want op de kaart niet aangegeven; buiten Berlijn om loopt de DDR. West- en Oost-Berlijn lagen natuurlijk volledig midden in de DDR, waardoor West-Berlijn bijna letterlijk een eiland van vrijheid vormde.

De Berliner Mauerweg – ontstaan en ontwikkeling

Na de Wende op 9 november 1989 en het beeindigen van de grenscontroles tussen de DDR en BRD, werd er al begonnen met het afbreken van de Berlijnse muur. Vrijwel over de gehele lengte van de muur werden ook alle ‘veiligheidsmaatregelen’ zoals hekken, prikkeldraad en waarschuwingsborden weggehaald. De patrouilleweg bleef wel liggen en was zo bijna over de gehele route toegankelijk. Al snel kwamen er initiatieven van milieuactivisten en fietsverenigingen, om de vrije ruimte die door de muur was ontstaan, te behouden én opnieuw tot natuur te laten verworden. Zij bedachten het idee om de patrouilleweg om te bouwen tot fiets- en wandelweg.

Als reactie op het idee, kwamen meer mensen in actie. Talloze acties om de Berlijnse muur te beplanten werden in het leven geroepen. De Duitse fietsersvereniging begon al in 1990 met het markeren van de weg. Een paar jaar later kwamen ook mensen die zich inzetten voor monumenten in actie, om verdere afbraak van muurresten te voorkomen. Dit stuitte soms op verzet omdat sommige burgers (die jarenlang met de muur geconfronteerd waren geweest) er vanaf wilden.

In de jaren daarna werd de Mauerweg vooral in de binnenstad van Berlijn uitgebouwd, met name door vrijwilligers en initiatiefnemers. Het project werd op vele plekken overschaduwd door bebouwing van de voormalige Todesstreifen, met name in Mitte. De fietsersbond demonstreerde in 1996 ook weer talloze keren, om de Mauerweg te behouden en de extreme bebouwing te stoppen.
In 2000 kwam er eindelijk wat meer interesse in het project. Een aantal politici besloot zich in te zetten en uiteindelijk werd het een officieel project, dat door de Berlijnse Senaat werd erkend. Zo kon de Berliner Mauerweg vanaf 2002 eindelijk worden afgemaakt, in 2006 was het project compleet.

Berlinere Mauerweg – Wat zie je onderweg?

Langs de route zie je tegenwoordig vooral huizen en gebouwen (in de binnenstad), akkerbouw en prachtige natuur. Tijdens de route fietsten we langs mooie meren, door prachtige bossen, door parken en andere mooie omgevingen. Maar je komt ook over industrieterreinen, fietst stukken dwars door woonwijken (bizar dat de huizen aan de linkerkant in het oosten stonden en rechts in het westen!) en nog veel meer bebouwing; oud en nieuw.

De muur? Tja. Die is grotendeels verdwenen. Onderweg leer je te letten op verschillen in bouwstijlen, lantaarnpalen (in het oosten stonden andere dan in het westen), bestrating en meer. Maar het is nog steeds de moeite waard, want op en rondom de Mauerweg zijn talloze resten, kunstwerken en monumenten te vinden. Soms moet je goed kijken om zeker te weten dat je er niet aan voorbij fietst; op andere momenten is het overduidelijk en een stop echt een must. Zo bezochten we oude stukken Todesstreifen bij Kladow, een oude wachttoren in Hohen Neuendorf en talloze andere bezienswaardigheden. Ook zijn er langs de route talloze oranje infoborden en -zuilen geplaatst, met foto’s van de situatie vroeger en informatie over gebeurtenissen aan de muur. Stop hier zeker een aantal keer voor, die informatie maakt het des te indrukwekkender om de route nu in alle vrijheid te kunnen ervaren.

De Berliner Mauerweg per fiets

De Berliner Mauerweg is officieel 160 kilometer lang. Echter merkten wij, dat we met tussenstops en her en der omfietsen vanwege bouwwerkzaamheden e.d, toch uiteindelijk 180 kilometer op de teller hadden staan. Dit kan ook te maken hebben met een aantal omleidingen, die er sinds 2009 zijn bij Griebnitzsee en sinds 2013 in Schönefeld. In beide gevallen hebben grondbezitters de Mauerweg uit protest geblokkeerd, hierdoor is de route ook iets langer. Ik vind daarom 160 kilometer als aangegeven afstand wat aan de magere kant, ga dus voor de zekerheid maar uit van een langere route. Is dat erg? Nee hoor!

De Mauerweg is een redelijk gemakkelijke fietsroute, die over het algemeen over redelijk goede fietspaden voert. Toch ga je hele delen over onverhard terrein, zoals bosweggetjes. Ook rij je stukken over de oude patrouilleweg, omdat er nog geen nieuwe asfaltlaag overheen is gelegd. Soms een beetje hobbelig dus, maar dat is geen probleem als je een goede fiets hebt en gewend bent om te fietsen. Ook zijn er her en der hoogteverschillen, tot maximaal 394 hm. Ik heb zelf een vrij zware stadsfiets, dus moest af en toe toch echt afstappen om zo’n hoogteverschil te kunnen overwinnen. Echter was dit voor ons zeker geen belemmering, veel meer dan heuvels zijn het zeker niet. Bovendien; als je een trekkingfiets hebt of over een e-bike beschikt, dan is afstappen waarschijnlijk niet eens echt nodig.

Afhankelijk van je ervaring, kun je de route zelf indelen. Wij kozen ervoor om de Berliner Mauerweg in vijf etappes te doen, omdat we een afstand tussen de 30 en 40 kilometer per dag meer dan voldoende vonden. Ook hielden we rekening met het feit dat we met het OV weer naar huis moesten reizen, dus planden we de route aan de hand van grotere OV-stations.
Hoef je echter niet – zoals ik – bij elk informatiebordje te stoppen, en kun je het prima aan om 50 kilometer op een dag te fietsen, dan is de route ook zeer goed in drie of vier etappes te doen.

Onze ervaring tijdens het fietsen van de Mauerweg

Wij hebben echt ontzettend genoten van onze route. We hadden tot aan deze ervaring toe nog helemaal geen ervaring met langere fietsroutes, maar een dagtrip van 35 (en soms 40) kilometer was echt prima te doen. Als ik niet overal had willen stoppen om foto’s te maken of bordjes te lezen, hadden we gerust 50 kilometer per etappe kunnen doen.

Voor mij was het erg bijzonder om zo een heel nieuw stuk van Berlijn te leren kennen. Je komt echt in een ander gebied van de stad, waar grote vrijstaande huizen staan, waar je uitkijkt over prachtige landerijen of geniet van de stilte in de bossen. Echt een hele fijne ervaring, waarbij je nog maar eens merkt hoe groots en mooi Berlijn eigenlijk is. En toch; de ellende is nooit ver weg. Ik vond het confronterend om elke keer weer die bordjes met portretten van mensen te zien, die aan de muur waren omgekomen. Het zijn er zó veel…! De route fietsen gaf me echt een idee van de omvang van de muur. Ook was het fijn om me zo met de geschiedenis van Berlijn bezig te kunnen houden, zonder hordes toeristen om me heen (behalve in de binnenstad dan). Erg fijn en een ervaring om nooit te vergeten!

Wij reisden elke keer met onze fiets naar het dichstbijzijnde OV-station, waardoor we vaak naar het startpunt wel echt even onderweg waren. Ook probeerden we overstappen met de fiets zoveel mogelijk te vermijden, dus kozen we een opstapstation aan de route van de S-bahn of trein die we moesten hebben. Ik kocht al snel een handig krat voor op mijn fiets, zodat we dingen als een koeltas (voor water), snacks maar ook andere dingen zoals de kaart en mijn fotocamera daar in konden doen. Sommige etappes fietsten we met temperaturen boven de 30ºC, dus dat was geen overbodige luxe!

Berliner mauerweg te voet

Natuurlijk kun je de Berliner Mauerweg ook lopen! Het is een uitstekende wandelroute, die zo minstens zo indrukwekkend is als per fiets. Zorg natuurlijk voor goed wandelschoeisel, dat ook voor oneffen terrein geschikt is. Bergschoenen heb je niet nodig (teveel en te lange stukken asfalt), maar op slippers of simpele gympies kom je ook niet zo ver! Je hebt dus echt stevige en flexibele schoenen nodig voor deze route.
Zelf wil ik graag nog eens de Mauerweg wandelend doen, misschien wel in combinatie met overnachtingen langs de route. Een trekkingtocht van een week, en dat in eigen stad. Lijkt me gaaf!

Er zijn overigens ook mensen die de gehele route van de Berlijnse Muur hardlopend doen; meer dan 160 kilometer op één dag! Deze mensen zijn ultra-runners en lopen eens per jaar de georganiseerde (estafette)hardlooptocht, die ‘de 100 mijl van Berlijn’ wordt genoemd. Supergaaf, mega heftig en echt een wereldprestatie! Meer weten? Check 100meilenberlin.de.

Berliner Mauerweg – Kaarten en routes

De Berliner Mauerweg staat keurig netjes aangegeven met bordjes langs de route. Echter is het toch héél erg verstandig om een kaart bij je te dragen (ja, zo’n papieren ding), en Google Maps als back-up te hebben. Want soms zijn de bordjes ineens slecht te vinden en je kunt zo een afslag missen! Zekere bij omleidingen is het fijn om op een kaart af te kunnen lezen hoe deze mogelijk loopt en waar je weer op de gewone weg terug komt. Ook is het mobiele bereik niet overal even fantastisch, dus is een offline back-up wel zo prettig.

Er zijn talloze online kaarten, routebeschrijvingen en andere opties die je kunt gebruiken om je weg langs de Berlijnse muur te vinden. Zelf gebruikten wij een kaart van de serie “Schöne Heimat” (uitgeverij Dr. Barthel Verlag). Deze heb ik gekocht bij de boekhandel Dussmann in Mitte en is erg praktisch! Hij is zig-zag gevouwen, dus niet al te groot, maar toch goed af te lezen. Ook is ‘ie waterafstotend, wat handig is als je knoeit of wellicht door een bui wordt overvallen. Het prettige vond ik ook aan deze kaart, is dat ie alternatieve fietsroutes geeft als je meer wil zien, zoals bijvoorbeeld bij Steinstücken (een ommuurd dorpje nabij Potsdam). Op de kaart staat ook aangegeven waar je muurresten, monumenten en andere interessante dingen kunt vinden. Ideaal! De kaart kost slechts €7,90, wat ik echt een hele nette prijs vind voor zo’n goede kaart. Liefhebbers van online kaarten, kunnen de route onder andere terugvinden bij sport-apps, zoals Komoot.

Waar moet je van te voren aan denken voor je gaat?
• Goede fietsen, met stevig opgepompte banden. Als je eentje huurt, vraag dan om een trekking-fiets en geef aan dat je de Mauerweg wil fietsen.
• Download de kaart van Google Maps van te voren op je telefoon, je gaat genoeg stukken op de route tegenkomen waar het mobiele internetbereik minimaal tot helemaal niets is.
• Zorg voor voldoende drinkwater (zeker 2 liter p.p), voldoende eten en ander drinken. Er zijn niet overal restaurantjes en biergartens aan de route. Op sommige delen kom je niets tegen voor een pauze, op andere delen (zuid-westen bijv.) juist heel veel. Ga dus goed voorbereid op pad!
• Een pet of muts, zonnebrandcreme en een zonnebril – niet overal fiets je even beschut!

Handige tip: de Berlin Wall app
Gebaseerd op de informatie van chronik-der-mauer.de. Erg boeiend en geeft veel extra informatie over de breedte van de Todesstreifen, vluchtpogingen en andere zaken. Zorg wel dat je de kaarten in de app van te voren gedownload hebt (dit is gratis).
Download hier de Berlin Wall App voor Android en iPhone.

Ook een deel van de Mauerweg doen is tof!

Heb je al zin gekregen om de Berliner Mauerweg te fietsen of te gaan bewandelen? Natuurlijk ben je niet verplicht om de hele route te doen, je kunt natuurlijk ook een stukje bekijken! De binnenstad is vanwege de vele monumenten en herkenbare punten wel echt een must, maar ik adviseer ook altijd om zeker in de mooiere maanden van het jaar (april tot en met oktober) een minder bekend gedeelte uit te kiezen.

Delen van de Mauerweg die erg de moeite waard zijn voor een dagtrip:
• Binnenstad en bekendste gedeelte, ook lopend uitstekend te doen: S-bahnhof Bornholmer Strasse – Oberbaumbrücke (18 km)
• Zomers echt geweldig om te fietsen: S-bahnhof Griebnitzsee – Bahnhof Staaken (35 km)
• In de lente, mid april tot en met begin mei: S-bahnhof Lichtenrade – S-bahnhof Zehlendorf (15 km)

Rondleidingen langs de Berlijnse muur

Als je nog nooit een deel van de route van de Berliner Mauer hebt gelopen, of er gewoon meer over wil weten, dan zijn mijn rondleidingen langs de Berlijnse muur een leuke tip! Deze rondleiding geef ik meestal eens per maand, en daarbij wandelen we een deel van de Mauerweg over. We gaan daarbij niet dwars door het bekende gedeelte van de stad, maar starten ergens anders, zodat je écht een idee krijg van hoe Berlijn er ook uit ziet.
->  Rondleidingen Berlijnse muur – op zoek naar de littekens

Heel erg veel fiets- of wandelplezier! Heb jij wel eens de Berliner Mauerweg gewandeld of gefietst? Wat vond je een bijzonder stuk? Deel je ervaringen hieronder in de commentaren!