Dat de DDR en de Berlijnse muur een enorme invloed hebben gehad op de Berlijnse infrastructuur, is duidelijk. Toch is er tegenwoordig niet meer zoveel van te zien. De kale plekken die de muur achterliet, worden langzaam maar zeker volgebouwd, de rasechte oostblok-sfeer is verdwenen uit de binnenstad. En de meeste Berlijners vinden dat niet eens heel erg. De veertig jaren dat Berlijn in de DDR lag, is voor veel Oost-Berlijners een hoofstuk uit het verleden en moet vooral ook daar gelaten worden. Toch zijn er ook veel mensen nieuwsgierig naar vroeger. Hoe was Berlijn in de DDR tijd? Is daar nog iets van terug te zien? Om een idee te krijgen hoe het leven toen was en om iets van de maatschappij van toen te begrijpen, zijn er talloze dingen te zien en doen in Berlijn. Mooie monumenten, bijzondere musea en bepaalde straten in wijken wijken. Hieronder staan de leukste tips voor je op een rij.
Sovjet monumenten Treptow, Tiergarten en Pankow
Tijdens de slag om Berlijn, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, zijn er heel veel Russische soldaten om het leven gekomen. Een aantal van hen ligt begraven bij de monumenten, die gebouwd zijn door de Russen. In de DDR tijd werden hier met regelmaat herdenkingen maar ook militaire parades gehouden. Ook al is de DDR niet meer, de monumenten staan er gelukkig nog wel. Ze zijn zeer recent gerestaureerd en prachtig om te bekijken. Het is groot, bombastisch en vol prachtige tekeningen en mozaïeken van Sovjet-propaganda. –
• Het Treptowmonument ligt aan de Puschkinallee (S-bahn Treptower Park) ➤ Lees ook mijn artikel: Sovjetmonument in Berlijn Treptow
• Het Tiergartenmonument aan de Strasse des 17 Juni in Mitte
• Het Pankowmonument in de Germanenstrasse (Noord Berlijn, S-bahn Schonholzer Heide).➤ Of lees verder: Sovjetmonument in Berlijn Pankow
DDR Museum
Het DDR Museum is een van de leukste en meest kindvriendelijke musea in Berlijn. Hier kun je de dagelijkse dingen uit het leven van de Oost-Berlijners bekijken, aanraken en ervaren. Er staat een oude trabi, je kunt het verschil zien tussen een spijkerbroek uit de DDR en een Levi’s en een flink deel van het museum is omgebouwd tot een typische DDR-woning, die zelfs is aangekleed tot de inhoud van de keukenkastjes aan toe. Erg leuk museum, veel te zien en geeft een mooie indruk van het vroegere leven. – Karl Liebknecht Str. Entree: online tickets vanaf 8,50! – ddr-museum.de
➤ Lees ook mijn artikel: Het DDR Museum – Alles over een verdwenen land
Stasi Museum
Een prachtig museum, recent helemaal gerestaureerd. In dit gebouw heeft de Stasi daadwerkelijk 40 jaar haar werk gedaan en zat ook het kantoor van de baas van de Stasi, Erich Mielke. Hier is een tentoonstelling van een aantal verdiepingen waar je veel leert over de afluister- en spionagetechnieken, verhoortechnieken en andere bizarre dingen die de Stasi gebruikte om de Oost-Duitse bevolking te onderdrukken. Erg indrukwekkend, neem er gerust de tijd voor! Wil je trouwens foto’s maken in dit museum? Dat kan, geef het aan bij de kassa. Voor €1 extra krijg je toestemming om dat te doen – Ruschestr. 103 (Haus 1). Entree: €6. – stasimuseum.de
➤ Lees ook mijn artikel: Stasimuseum – Het spionagehoofdkwartier in de Normannenstrasse
Tränenpalast
De oude grensovergang voor West-Duitsers en West-Berlijners was in een klein gebouwtje naast Station Friedrichstrasse. Hier namen Wessi’s massaal afscheid van hun familie die in het Oosten achter moest blijven. Na de val van de muur ging het gebouwtje de nodige fases door, voor het uiteindelijk werd omgetoverd tot een museum over de vroegere functie van grensstation. De tentoonstelling is gratis te bezoeken.
Adres: Reichstagufer 17, Mitte.
Entree: gratis
Tijden: Dinsdag t/m Vrijdag: 09.00 t/m 19.00 uur. Za-, Zondags en op feestdagen: 10.00 t/m 18.00 uur. Maandags gesloten.
Meer informatie: hdg.de
➤ Lees ook mijn artikel: Tränenpalast – grensovergang Friedrichstrasse bahnhof
Kino International
De DDR kende behalve een grondige geheime dienst en een sobere levensstijl, toch ook een vorm van glamour en luxe. De beroemde bioscoop ‘Kino International’ aan de Karl Marx Allee, is nog steeds in originele staat en geeft een mooi kijkje in de sfeer en tijd van de DDR in de jaren ’60. Hier waren de grote glamour filmpremieres die in Oost-Berlijn gehouden werden. Hier kwamen mensen samen voor een filmavond, en aansluitend een drankje in cafe Moskau aan de overkant. Vandaag de dag is het Kino International nog steeds in bedrijf als bioscoop en dankzij een grondige renovatie en goed onderhoud, zelfs nog in de originele staat. Je kunt er ook films in originele versie (dus niet nagesynchroniseerd!) bekijken, dus dat maakt een avondje bioscoopbezoek ineens wel heel bijzonder!
Adres: Karl Marx Allee 33, Friedrichshain
Bekijk het programma voor deze bioscoop hier:yorck.de/kino-international
➤ Lees ook mijn artikel: Kino International – DDR glamour aan de Karl Marx Allee
Tentoonstelling ‘Alltag in der DDR’
Hoe zag het dagelijks leven in de DDR eruit? Hoe leefden de mensen? En was het allemaal zo armoedig als we allemaal denken? Of juist niet? Dit kun je bekijken in de prachtige tentoonstelling Alltag in der DDR, in de Kulturbrauerei, in Prenzlauer Berg. Aan de hand van zo’n 800 voorwerpen krijg je een goed idee van het leven van toen. De tentoonstelling is gratis te bezoeken!
Adres: Knaackstrasse 97, Prenzlauer berg.
Kosten: gratis
Meer informatie: hdg.de
➤ Lees ook mijn artikel: Museumtip: Tentoonstelling Alltag in der DDR
East Side Gallery
Aan Mühlenstrasse in Friedrichshain, niet ver van de Spree, staat nog een lang stuk muur. Vroeger was dit een zwaar beveiligde hinterlandmauer, die ervoor moest zorgen dat niemand via de rivier naar het westen vluchtte. Na de Wende is ervoor gekozen om de muur te laten staan en werd het beschilderd door vele kunstenaars en artiesten. Het kunstinitiatief kreeg de naam East Side Gallery en zowel de muur als de Todesstreifen erachter bewaard. In 2013 moest echter een deel van de muur plaats maken voor de bouw van een groot appartementencomplex. Gelukkig drukt het de pret niet, de East Side Gallery is nog steeds de moeite waard om te bekijken. Wel staan er voor sommige delen grote hekken, die vernieling tegen moeten gaan. – Mühlenstrasse, Friedrichshain – S/U Warschauer Strasse.
➤ Lees ook mijn artikel: De East Side Gallery – een kleurrijk vredesmonument
Stasi-gevangenis Hohenschönhausen
De voormalige gevangenis waar de Stasi ‘ongewenste’ mensen opsloot (doodgewone mensen die uit de DDR weg wilden, geprotesteerd hadden of wellicht gewoon de verkeerde kennissen/vrienden hadden), is na de val van de muur goed bewaard gebleven en tegenwoordig een herdenkingscentrum Je kunt een tour doen die gegeven wordt door iemand die zelf in Hohenschönhausen gevangen heeft gezeten. Aan de hand van persoonlijke verhalen en een diepgaande kennis over de gevangenis, krijg je een indrukwekkend beeld van het vreselijke beleid dat de Stasi voerde in de gevangenis. – Gensler str. 66 – Prijs van een rondleiding €6, rondleidingen beginnen tussen maart en oktober dagelijks op het hele uur, tussen 10:00 en 16:00 uur. November tot en met februari kun je maandag tot en met vrijdag om 11:00 13:00 en 15:00 uur mee, zaterdags, zondags en op feestdagen elk uur van 10:00 tot 16:00. Ook zijn er Engelstalige rondleidingen door de Stasigevangenis. Meer info: stiftung-hsh.de
➤ Lees ook mijn artikel: De Stasigevangens in Berlijn – een tour over isolatie en psychische druk
Voormalige grensovergang Bornholmer Strasse
Grensovergang Bornholmer Strasse heeft een bijzondere plek in de geschiedenis. Hier gingen op 9 november 1989 voor het eerst weer burgers uit de DDR vrij de grens over. Ook Angela Merkel liep tussen die mensen. Er staat vandaag de dag niet zoveel meer, behalve foto’s, stukken muur en een aantal borden met informatie, die meer vertellen over deze bijzondere plek. Wel is het een vrij troosteloos stukje Berlijn, maar vanaf de brug heb je met goed weer mooi uitzicht op de stad. Bovendien kun je vanaf hier een prachtige wandeling over de Mauerweg maken.
Adres: Platz der 9. November 1989, S-bahn Bornholmer Str.
Majakowskiring in Berlijn Pankow
Midden in de wijk Pankow, in het noorden van Berlijn, ligt een groene ovalen straat met prachtige oude villa’s. Hier woonden begin jaren ’50 de leiders van de DDR. De buurt werd zwaar bewaakt door de Stasi en uit angst voor een volksoproer vertrokken de partijbonzen naar Wandlitz, nog geen vijf jaar later. Maar de Majakowskiring is er nog steeds en de sporen van vroeger zijn nog duidelijk zichtbaar met naambordjes en herinneringsplakkaten. Bezoek deze straat voor een goed beeld van het luxe leven dat SED-bazen zoals Erich Honecker, Walter Ulbricht en Willi Stoph hadden.
Adres: Majakowskiring, Pankow.
➤ Lees ook mijn artikel: De Majakowskiring – Klein DDR in Pankow
Die Mauer panorama van Yadegar Asisi
Een bijzonder mooie panorama in een grote ronde loods, laat het leven in een door een muur gescheiden Berlijn zien. Dit prachtige 10 meter hoge canvas toont tot in detail, hoe de Todesstreifen eruit zag, hoe het leven gewoon door ging aan de westkant en hoe ver weg het oosten eigenlijk leek. Door middel van lichteffecten en stemfragmenten van Erich Honecker, Walter Ulbricht maar ook Willy Brandt en John F. Kennedy, brengt kunstenaar Yadegar Asisi het unheimische gevoel terug van de deling van de stad. Ik vind het erg bijzonder dat dat hem gelukt is, omdat het zo op straat nergens meer te vinden is. Buitengewoon indrukwekkend en de (vrij) hoge entree meer dan waard.
Adres: Friedrichstrasse 205, bij Checkpoint Charlie.
Entree: €10, behalve op maandagmiddag na 16.00 uur, dan betaal je een vrijwillig bedrag!
Meer informatie: asisi.de
➤ Lees ook mijn artikel: Panorama Asisi – Terug in de tijd van de Berlijnse muur
Let op: vanwege de aanstaande verbouwing van Checkpoint Charlie, is de panorama niet meer voor onbeperkte tijd in Berlijn te zien. Wanneer deze echter gesloten wordt, is nog niet bekend.
Gedenkstatte Berliner Mauer in Bernauer Strasse
Op de ochtend van 13 augustus 1961 stond de Bernauer Strasse vol in de belangstelling van de wereldpers. Door de hele stad waren de Oost-Duitsers plotseling begonnen met het bouwen van de muur en in de Bernauer Strasse leidde dit tot hartverscheurende taferelen. Veel mensen probeerden te vluchten door zich uit het raam van hun woning te laten zakken of snel over het prikkeldraad heen te springen. De foto van de DDR-soldaat Conrad Schuman die over het prikkeldraad springt werd wereldberoemd. Na de val van de muur is bij Bernauer Strasse een monument opgericht voor de slachtoffers van de muur en om de verschikking die de muur met zich meebracht te herinneren. Erg indrukwekkend. Gratis te bezoeken.
Adres: Bernauer Strasse, Prenzlauer Berg.
OV: S-bahn Nordbahnhof.
Meer informatie: berliner-mauer-gedenkstaette.de
➤ Lees ook mijn artikel: Gedenkstätte Berliner Mauer – de muur bij Bernauer Strasse
DDR-Museumswohnung in Hellersdorf
Hoe zag een huis in Berlijn in de DDR eruit? Aan de rand van Oost-Berlijn werden in de jaren 60 talloze woningen in hoog tempo uit de grond gestampt. Er moet gebouwd worden, want er was een groot woningstekort na de verwoestende Tweede Wereldoorlog. Bau auf, bau auf… Marzahn, Hellersdorf en vele andere nieuwe wijken ontstonden. De plattenbau was een pre-fab constructie waarin veel DDR-burgers kwamen te wonen. Inmiddels zijn de meeste van die woningen opgeknapt en gemoderniseerd maar in Hellersdorf is zo’n appartment nog in de oude stijl gelaten. Deze kun je bezoeken om zo een idee te krijgen hoe zo’n woning eruit zag!
Adres: Hellersdorfer Strasse 179, Hellersdorf.
OV: U5 Cottbusser Platz
Tijden: De woning is elke zondag gratis te bekijken, van 14 tot 16 uur (of wanneer je van te voren een afspraak maakt per telefoon: 0049 (0) 151-16114447)
Meer informatie: stadtundland.de
Gedenkstätte für Sozialisten in Friedrichsfelde
Deze begraafplaats is een bijzondere plek voor socialisten en communisten. Hier liggen de helden van het rode verzet, zoals Rosa Luxemburg en Karl Liebknegt begraven. Vermoord door fascisten, geliefd en vereerd door de partijleiders en Oost-Duitsers onder het SED regime. Ook lieten veel partijbonzen uit de SED zich hier bijzetten na hun dood, waardoor het monument steeds uitgebreider werd. Nog jaarlijks gaan op de tweede zondag van Januari socialisten en communisten hier naartoe om bloemen te leggen en stil te staan bij de dood van hen die hun leven gaven voor de revolutie. – Gudrunstrasse 20, Lichtenberg. U5.
➤ Lees ook mijn artikel: Sozialistenfriedhof Friedrichsfelde – Een rode rustplaats
Hallo Emma,
Mooi blog, dank.
Wij gaan in september naar Berlijn, is er naast jouw informatie, nog iets waar we speciaal in september naar toe moeten?
mvg Mark
Hallo Mark, dankjewel voor je compliment! September is altijd een drukke en gezellige maand in Berlijn, met veel festivals en andere leuke dingen. Zo is er van 15 tot 20 september Berlin Art Week met veel mooie tentoonstellingen (zoals in C/O Berlin) en bijzondere optredens, de IFA (grootste beurs voor gadgets en toffe consumer electronics) is van 4 tot en met 9 september in de Messe, ook absoluut een bezoekje waard. 12-13 september is het ‘Tag des offenen Denkmals’, een dag waarop je veel bijzondere en bekende gebouwen en monumenten gratis kunt bezoeken. Vaak moet je van te voren even kiezen waar je heen wil en reserveren. Klik hier voor meer informatie. En dan als laatste maar niet de minste, begint vanaf 4 september het Oktoberfest weer, waardoor je op de grotere pleinen in de stad ineens gezellige markten en biergartens tegenkomt. Volgens mij moet het wel lukken om je te vermaken! Alvast veel plezier! Groetjes, Emma
Hallo Emma, ik ga overmorgen voor het eerst van mijn leven naar Berlijn. Handig hoor jouw blog, inspireert meer dan officiële Berlijn sites. Het lijkt me wel wat om die nieuwe film ‘Er ist wieder da’ te zien temidden van Berlijners. Is er een bioscoop die je speciaal kunt aanraden? (Berlijnse Tuschinsky of Ketelhuis of zo?) alvast bedankt Mirjam
Hoi Mirjam, wat leuk dat je naar Berlijn komt en tof dat je daarbij iets aan mijn blog hebt gehad! Er zijn prachtige bioscopen in Berlijn, hele grote, hele kleine en natuurlijk indie-kino’s. ‘Er ist wieder da’ draait overigens niet overal, bijvoorbeeld het Kino International draait deze film helaas niet. Het Zoopalast (de glamorous tegenhanger in Charlottenburg) wel, ook de Kino in de Kulturbrauerei (Prenzlauer berg) vertoont deze film. Maar de mooiste locatie is toch Passage, in Neukölln, naast de Neukollner Oper. Een prachtige oude bioscoop, waar ook deze film draait. Ik ben er zelf nog niet geweest maar ik heb er wel heel goede verhalen over gehoord! Hopelijk kun je daar terecht! Alvast heel veel plezier in Berlijn gewenst! Groetjes, Emma
Hallo Emma. Wij gaan een lang weekend naar Berlijn. Ik had er al het een en ander over gelezen en gezien in documentaires. Het moet me van het hart. Jouw informatie vult zeker en zeer nuttig aan. Onder meer het DDR Museum en de info over de Biergartens.
Ik heb informatie gezocht en maar deels gevonden, over het gebouw waar de showprocessen van Freisler werden gehouden. Bestaat dit nog?
Hoi Erwin, ik heb even moeten zoeken, want ik wist niet exact in welk gebouw dat was. Blijkt dat het Volksgerichthof in meerdere gebouwen heeft gezeten, vanwege de vele bombardementen. Eentje was op de Bellevuestrasse 15 bij Potsdamer Platz, een andere op de Postdamer Strasse en ik heb begrepen dat voor Potsdamer Strasse 186 een gedenktafel is aangebracht. Ook in dit artikel vond ik nog wat interessante informatie over de overgebleven resten van de verscheidene gebouwen die voor de showprocessen zijn gebruikt. Hopelijk heb je hier iets aan!
Mooi blog Emma! Nuttige tips gelezen.
[…] de archieven die Emma heeft opgebouwd over Berlijn tijdens de Tweede Wereldoorlog en over Berlijn in de DDR. Voordat je naar de stad afreist moet je weten wat Stolpersteine zijn. Zorg ook dat je de […]