Het is een klein ventje, met een hoed op, dat vrolijk door lijkt te stappen. Zijn tegenhanger laat met de armen wijd duidelijk zien, dat oversteken nu even niet de bedoeling is. Na een paar jaar wonen in Berlijn valt de ampelmann me meestal niet zoveel meer op, tenzij ik ineens voor een ouderwets ‘West’ stoplicht sta, met een saai mannetje erop. Dan besef ik ineens hoe leuk de ampelmann eigenlijk is! Het is echt een symbool van (oost-)Berlijn, wat net zo bij de DDR hoort als de Trabant en club cola. Het beroemde symbool voor verkeerslichten voor voetgangers, het ‘Ampelmännchen’, is ook na de Wende nog steeds ongekend populair. Niet alleen bij de Duitsers zelf, maar ook bij toeristen. Maar waarom kozen de Oost-Duitsers destijds voor zo’n bijzonder voetgangersverkeerslichtsymbool? En waarom werd het zo’n groot succes? Tijd om eens iets dieper de geschiedenis van de ampelmann in Berlijn te duiken.
Geschiedenis van het ampelmannetje
Begin jaren ’60 werd er hevig gedebatteerd over hoe het verkeerslichtsysteem in de DDR veiliger kon worden. Er waren meerdere vormgevers gevraagd voor een goed ontwerp van een verkeerslicht. Maar uit al die ontwerpen kon geen keuze worden gemaakt en de discussie liep hoog op. Uiteindelijk kwam verkeerspsycholoog Karl Peglau in 1961 met hét idee, dat elke groep verkeersdeelnemers een eigen stoplicht zou moeten krijgen. Dus een aparte voor auto’s, voor fietsers en uiteraard voor voetgangers. Met name voor die laatste groep, was het volgens Peglau belangrijk dat het een symbool was, dat de mensen aansprak. Hij ontwierp vervolgens een symbool, van een mannetje dat loopt en een mannetje dat blijft staan. Dit moest mensen tot de verbeelding spreken en dan met name kinderen. Pas in 1969, dus ruim acht jaar later, was het zover en werd het ampelmannetje in Berlijn geïntroduceerd, op de kruising Unter den Linden/Friedrichstrasse. In 1970 werd het ampelmannetje hét officiele symbool voor voetgangerverkeerslichten in de DDR en ook in andere steden geïntroduceerd in het straatbeeld.
Overal te zien
Peglau had al nagedacht over de invloed van het ampelmannetje op kinderen. Niet alleen als entertainment maar ook om ervoor te zorgen dat er een generatie zou opgroeien, die veilig over zou steken en ook hun kinderen weer zou leren om veilig over te steken. Daarom werd het Ampelmännchen ook ingezet op televisie, in het animatieprogramma ‘Verkehrskompaß’. Hierdoor ontwikkelde de identiteit van het ampelmannetje nog sterker en werd het (net als het beroemde Sandmannchen) steeds meer een symbool in de DDR.
Bekijk hier een aflevering van ‘Verkehrskompaß, de educatieve serie rondom de ampelmann.
De stoplichten werden eerst gemaakt door de VEB Leuchtenbau, maar in de jaren ’70 nam de Firma Schmidt KG in Wildenfels de productie over en zorgde er tot aan 1989 voor, dat de voetgangersstoplichten werden uitgerust met ampelmannetjes.
Na de Wende
Na de hereniging van de beide Duitslanden in 1990, werden de ampelmannetjes in veel delen van de DDR vervangen voor het West-Duitse symbool. Dit leidde tot grote protesten en de bevolking eistte het Ost-Ampelmännchen terug. Er werd zelfs een heuse commissie aangesteld, die problemen rondom het verdwijnen van de DDR cultuur en de automatische overname van de West-cultuur, aan de kaak stelde.
Inmiddels is de Ampelmann in Berlijn zo populair, dat het sinds januari 2005 ook als voetgangersstoplicht in de voormalig West-Berlijnse wijken te zien is, zoals Kreuzberg en Charlottenburg. Ook andere steden in Duitsland nemen steeds meer het ampelmannetje uit de DDR over. Hiermee is het ampelmannetje een symbool geworden dat bij Berlijn hoort en tegelijkertijd ook symbool staat voor de steeds sterker oplevende ostalgie – heimwee naar de DDR – in de oostelijke provincies van Duitsland.
Het ampelvrouwtje en andere combinaties
Sinds 2000 is er ook een ampelvrouwtje (het Ampelmädchen), met een rokje en vlechtjes. Ze werd ontworpen door Hans-Jürgen Elleberger. Het ampelvrouwtje kom je niet alleen tegen in Berlijn maar ook in Nederland, zoals in Amersfoort. Hier wordt ze Sofie genoemd en ze is een afgeleide van het Oost-Duitse ampelmannetje. Sofie wordt ook ingezet om het verkeer veiliger te maken. ook in Dresden, Magdeburg, Kassel, Bremen en in Zwickau zijn Ampelfrauen te vinden.
Natuurlijk leidde deze verandering in het straatbeeld tot discussie. Waarom had het ampelvrouwtje vlechtjes en een rokje aan en geen broek? En toen de eerste liefdespaartjes van het ampelmannetje en -vrouwtje verschenen, werd er direct gevraagd waar het eerste ampelpaartje van gelijk geslacht was. Ter gelegenheid van het songfestival in Wenen, werd daar het eerste homopaartje van ampelmannetjes onthuld. Inmiddels zijn deze ook in Berlijn te zien. Goed opletten bij het stoplicht dus!
Ampelmannetjes strandlakens en pasta!
Je ziet wel, de populairiteit van het ampelmannetje in Berlijn niet gering. En natuurlijk is daar ook marketing-technisch heel handig op ingespeeld. Bij alle souvenirwinkels in Berlijn kun je wel een souvenir met het ampelmannetje erop vinden. Sinds een paar jaar is er, de ‘ampelmann shop’, een souvenirwinkel die helemaal om de ampelmann draait en waar je alleen maar souvenirs met het ampelmannetje erop kunt kopen. En dan heb ik het niet over een simpele sleutelhanger, maar een uitgebreid arsenaal aan spullen: handdoeken, t-shirts en hoodies, bekers, stickers, ampelmannetje-pasta, snoepjes, schoenen, tassen, lampen, paraplu’s en nog veel meer. Bij de winkel aan de Kurfürstendamm is zelfs een heus Ampelmann café. Zo kom je als fan altijd aan je trekken!
Deze leuke Ampelmannshop zit in de Hackesche Höfe, bij Hackeschermarkt in Mitte. Voor meer informatie en adressen kun je een kijkje nemen op ampelmann.de.
Heb jij wel eens een bijzonder ampelmannetje, vrouwtje of paartje gezien in Berlijn? Weet je nog in welke straat?
Ik kom niet zo op een bijzonder exemplaar. Wat me wel opvalt is dat in de Ampelman winkel op Unter den Linden (Die met het gat in de muur) een verkeersmannetje van Nederland heeft wat ik werkelijk nergens heb gezien! Het heeft zelfs de posters gehaald op alle Ampelman winkels.
Dankjewel Tristan, ik zal er eens gaan kijken! Ik ken de winkel wel maar dat specifieke stoplicht is me nog nooit opgevallen. Dank voor de tip!