Midden in de rivier de Havel, zo’n 20 kilometer ten zuid-westen aan Berlijn, ligt het Pfaueninsel. Een idyllisch eiland dat door de Pruisische koningen werd omgebouwd tot park en buitenverblijf. Vernoemd naar de vele pauwen die op het eiland rondstruinen, beroemd om de Pruisische schoonheid die er nog steeds te zien is. Het eiland is goed onderhouden en staat vol met de mooiste planten, bloemen en bomen en bijzondere gebouwen. Het prachtige Pfaueninsel ligt net buiten de stad en is perfect voor een ‘Ausflug‘ uit Berlijn!
Eens in de zoveel tijd heb ik de ernstige behoefte om even de stad uit te gaan. Ademhalen in de vrije natuur. Even geen auto’s, toeristen, drukte en bomvolle straten, maar groen, een mooi meer of rivier en frisse lucht om me heen. Even buiten Berlijn, aan de prachtige rivier de Havel en de mooie Wannsee, ligt het Pfaueninsel. Een 88 hectare groot eiland, dat destijds al bij de Pruisische koningen zeer geliefd was als buitenverblijf. Door hun invloed op het eiland, hoort het tegenwoordig bij het cultureel werelderfgoed van UNESCO en is het een belangrijk onderdeel geworden van de Pruissische-Brandenburgse geschiedenis.
We fietsen vanaf S-bahn station Wannsee langs het meer naar de veerpont, waar we de fietsen parkeren. Het is een heerlijke fietstocht, dwars door de mooie bossen van het Düppeler Forst. De veerpont vaart continue heen en weer en brengt ons in vijf minuutjes naar de overkant. Het glinsterende water, wind door de haren, de weelderige groene oevers en het mooie weer laten me echt genieten. Heerlijk!
Het Pfaueninsel – een koninklijke geschiedenis
De allervroegste tekenen van leven op dit kleine eilandje dateren al van de IJzertijd, aangetoond door vonsten van sierraden en andere voorwerpen tijdens graafwerkzaamheden. Maar het eiland werd pas echt gebruikt vanaf de 17e eeuw, toen er konijnen op het eiland gefokt werden en het ‘kaninchenwerder’ (konijneneiland) genoemd werd. In 1685 werd het eiland gebruikt om een glasblazerij op te richten maar ondanks nieuwe ontdekkingen door een begaafd alchemist, werd het geen groot succes. Drie jaar later was de glasblazerij alweer gesloten, was de alchemist naar Zweden vertrokken en bleef het eiland bijna honderd jaar ongebruikt.
In 1793 kocht (toen nog) kroonprins Frederik Willem II het Pfaueninsel. Het was voor hem een ideale plek om zijn jonge maîtresse Wilhelmine (later gravin van Lichtenau) te ontmoeten en samen stiekeme afspraakjes te maken. Hij hield heel veel van haar, maar omdat hij koning werd, konden ze niet trouwen. Hij liet daarom voor haar een romantisch (en ietwat kitscherig) paleisje op de zuid-westkant van het Pfaueninsel bouwen, zodat hij het vanuit zijn paleis in Potsdam kon zien. Het paleisje werd volledig uit hout gefabriceerd, naar voorbeeld van een middeleeuws kasteeltje, inclusief de typische kantelen en torentjes. De ijzeren brug tussen de twee torentjes werd later in 1807 geplaatst.
In 1794 was het Schloss Pfaueninsel klaar en ging Wilhelmine er wonen. Frederik Wilhelm bezocht haar vaak en Wilhelmine bracht er uiteindelijk vier buitenechtelijke kinderen van de koning ter wereld. Maar ook bemoeide Wilhelmine zich uitgebreid met het eiland en de aankleding ervan en heeft ze hierdoor een blijvende indruk achtergelaten. Zo heeft ze meebeslist over de aanleg van het natuurpark in 1795, dat het ietwat ruige eiland in een weelderige tuin veranderde. Het paleis is nog in exact dezelfde staat zoals het 220 jaar geleden gebouwd en ingericht werd.
Nadat het Schloss klaar was en het park steeds meer vorm kreeg, werd ook de rest van het eiland aangepakt. Er werden kerkjes, kleine stallen, een menagerie, zelfs een tempel en een prachtige fontein en nog veel meer dingen aan het eiland toegevoegd. De opvolger van Friedrich Wilhelm II, zijn zoon Friedrich Wilhelm III, genoot minstens zo van het Pfaueninsel als zijn vader en investeerde veel tijd en geld in het eiland. Ook zijn vrouw, de geliefde koningin Luise, bracht er veel tijd door. Hierdoor werd het Pfaueninsel een zeer geliefd buitenverblijf voor alle Pruisische vorsten en vooraanstaande mensen.
Het Pfaueninsel als dierentuin
Friedrich Wilhelm III hield niet alleen van mooie planten en bomen, maar had ook een voorliefde voor exotische dieren. Hiervoor werd de menagerie gebouwd. Van andere vorstenhuizen kreeg de koning talloze dieren cadeau, zoals rendieren, fazanten, lama’s, apen, leeuwen, bufffels, bevers, herten, bruine beren en kangoeroes. Ook werd er een voliere gebouwd verschillende vogels. In totaal woonden er zo’n 847 exotische dieren op het kleine eiland, waardoor het een kleine dierentuin vormde.
In 1840 overleed Friedrich Wilhelm III en kwam er zo een einde aan de Pruissische heersers van het Pfaueninsel. Zijn zoon, Friedrich Wilhelm IV, had geen interesse in de dieren van zijn vader en eigenlijk ook niet echt in het Pfaueninsel. Vrijwel alle dieren werden daarom overgedragen aan de nieuwe stichting die aan de wieg stond van Berliner Zoölogischer Garten, die in 1844 opende. Ook het eiland werd niet meer permanent bewoond en langzaam raakte het in verval. Van de oorspronkelijke menagerie is vandaag de dag alleen de volière nog te bekijken.
In 1848 was het overal in Europa politiek erg onrustig en het werd de broer van Friedrich Wilhelm IV, de Prins van Pruissen, veel te heet onder de voeten in Berlijn. Hij vluchtte in maart 1848 in burgerkleding via Spandau naar het Pfaueninsel. Hij ging echter niet in het paleisje wonen, maar nam zijn intrek in de woning van de hoftuinier Fintelmann. Na twee dagen vluchtte hij verder naar Londen maar kwam het jaar erop in juni alweer terug, toen de gemoederen waren bedaard. In 1861 werd deze prins ingezworen als Wilhelm I, de koning van Pruisen en later in 1871 de eerste Duitse Keizer. Hij schijnt nooit meer op het Pfaueninsel terug te zijn geweest. Hiermee kwam er ook een einde aan de Pruisische periode die het Pfaueninsel zo gevormd heeft.
Na de Eerste Wereldoorlog volgden er in rap tempo nieuwe plannen voor het Pfaueninsel. Er zou een villakolonie, een priveschool met een internaat of een luxe-sanatorium voor senioren moeten komen. Gelukkig werden de plannen in 1924 geschapt en werd zo de ondergang van het historische Pfaueninsel voorkomen. Na een studie over de flora en fauna op het eiland, werd het eiland in 1924 als beschermd natuurgebied geregistreerd en kwam er eindelijk een einde aan het verval. In 1936 was het de locatie voor de sluitingsceremonie van de Olympische Spelen van 1936 en tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten de Nazi’s het eiland voor absurde feesten en partijen.
In 1990, na de hereniging van Oost- en West Duitsland werd het eiland door UNESCO als cultureel werelderfgoed erkend en op de lijst gezet, als onderdeel van de paleizen en parken van Potsdam en Berlijn.
Veerpont de ‘Luise’
In 1811 kwam de eerste goederenverbinding tussen het vaste land en het Pfaueninsel. In 1821 werd de eerste openbare veerpont ingericht, zodat het eiland van dinsdag tot donderdag ook voor bezoekers van het gewone volk toegankelijk werd. Bovendien werd er een stoombootlijn van Potsdam naar het Pfaueninsel ingezet. Sinds de jaren ’60 voer er een grotere veerboot, die 150 personen en zowaar een auto (voor bewoners) mee kon nemen. Tot op heden kun je met deze veerboot meevaren om het eiland te bereiken, ze heet ‘Luise’.
Wat zijn de bezienswaardigheden van het Pfaueninsel?
Het Pfaueninsel heeft enorm veel meegemaakt door de jaren heen maar bevat nog steeds prachtige landerijen en gebouwen die het bekijken waard zijn. Wij hebben een grote wandeling rondom het eiland gemaakt om zelf te bepalen waar we zin in hadden. Maar je kunt ook met een gids meegaan die je meer achtergrondinformatie geeft. Informatie hierover krijg je in de museumshop tegenover de aanlegsteiger van de veerpont op het eiland. Ik zet een aantal hoogtepunten van het Pfaueninsel voor je op een rij, zodat je een beetje een idee krijgt van de bezienswaardigheden.
- Schloss Pfaueninsel – Dit houten paleisje is het hoogtepunt van het Pfaueninsel. Van veraf lijkt het helder wit en door de geschilderde lijnen, lijkt het van prachtig marmer gemaakt. Maar als je dichtbij komt zie je dat het vooral uit verweerd eeuwenoud hout is gemaakt. Het is daardoor niet meer sneeuwwit en bijna ietwat kitscherig maar als je de geschiedenis erachter weet, blijft het bijzonder.
- Pauwen – Van deze mooie dieren heeft het eiland haar naam gekregen. Friedrich Wilhelm III liet ze als onderdeel van zijn dierenverzameling naar het eiland komen en daar zijn ze nog altijd. Er leven tussen de 50 en 100 pauwen op het eiland, allen directe nazaten van de eerste generatie. Ze zijn niet heel erg schuw maar laat ze vooral met rust, want als ze zich bedreigd voelen kunnen ze flink bijten. Het zijn luide vogels; als je op de veerboot staat kun je hun roep al horen!
- Fontaine – Een prachtige zwart-granieten fontein, ontworpen door Martin Friedrich Rabe.
- Kavalierhaus – Oorspronkelijk ontworpen door Karl Friedrich Schinkel. Echter had de koning in Danzig (het huidige Gdanks) een laat-gotisch Kavaliershaus gezien, en liet dat rechtsteeks over zee naar het Pfaueninsel vervoeren. Het werd verbonden met het al bestaande Kavaliershaus.
- Meierei – De meierij werd tegelijkertijd met het Schloss gebouwd. De buitenkant doet denken aan een vervallen klooster. In dit gebouw werden koeien ondergebracht, die door de koning of Wilhelmine gemolken werden (als hobby).
- Voliere – De voliere is nog steeds te zien en hier zitten meerdere vogelsoorten, niet alleen pauwen.
- Luisentempel – Koningin Luise stief jong aan tyfus en Friedrich Wilhelm III treurde om zijn vrouw. In de tuin van het Schloss Charlottenburg liet hij een portikus uit zandsteen bouwen, naar ontwerp van Schinkel. Omdat de koning veel op het Pfaueninsel vertoefde, liet hij hetzelfde tempeltje opnieuw bouwen maar nu deels in graniet uitgevoerd.
- Rosengarten – De hoftuinman werkte niet alleen met hortensia’s maar had op verzoek van gravin Wilhelmine ook een prachtige rozentuin aangelegd. Deze ligt vrijwel aan het water en biedt een prachtig uitzicht over de Havel.
Niet echt een bezienswaardigheid maar wel een leuke tip, is de Liegewiese, midden op het eiland. Dit is de enige plek op het eiland waar je in het gras mag liggen en uitpuffen van de wandeling. Neem gerust een picknickmand mee, of haal een versnapering bij de theke van de biergarten die hier ook geopend is. Lekker boek mee, kleedje… prima dagbesteding als het mooi weer is!
Het Pfaueninsel vandaag de dag
Aan het uiterlijk van het Pfaueninsel is sinds tientallen jaren eigenlijk niets meer veranderd. Er wordt continue gewerkt om de tuinen, het park en de gebouwen in goede staat te houden. Omdat het UNESCO beschermd is, zijn de regels hiervoor streng maar is het behoud gegarandeerd. Om te zorgen dat er niet teveel gemoderniseerd wordt, wordt het jaar 1835 (de bloeitijd van het eiland) als richtlijn gebruikt.
Een groot deel van het eiland bestaat uit bos, waaronder ruim vierhonderd gigantische eeuwenoude eiken. Deze blijven vooral staan, ook als ze deels gestorven zijn, omdat ze weer worden opgenomen in de natuur, door mossen, schimmels en paddenstoelen. Hiermee wordt geprobeerd een stukje oernatuur te creëren. Op het eiland sataan ook tientallen exotische bomen, zoals een Ginko, Colorado-den, tulpenboom en een witte moerbei. Een 100 jaar oude Libanon cederboom, oorspronkelijk een geschenk van de Sultan van het osmaanse rijk aan Keizer Wilhelm II, werd in 2007 verwoest door een orkaan en is sindsdien door een nieuwe cederboom vervangen.
Van Berlijn naar het Pfaueninsel
Vanaf S-bahnhof Wannsee kun je met de bus of de fiets naar de veerboot voor het Pfaueninsel komen. Met name de fietstocht is een aanrader, zo’n acht kilometer langs de prachtige villa’s aan de Wannsee en door het prachtige bos. De paden zijn hier wel deels onverhard, dus daar moet je wel op voorbereid zijn.
Bij de aanlegsteiger voor de veerboot is ook een biergarten, waar je eventueel kunt lunchen voor je het eiland bezoekt. Op de veerboot koop je een ticket voor de overtocht en toegang tot het eiland. Op de achterkant van je ticket staat een plattegrond van het eiland, dus bewaar deze goed! Bij de steiger van de veerpont vind je ook een informatieshop met cadeau-artikelen en souvenirs en toiletten. Hier kun je tickets kopen voor toegang tot het Schloss of tours boeken.
Het Pfaueninsel is nog steeds een geliefd eiland voor een bezoek om weg te zijn uit de stad. Fietsen, skates en skateboards mogen niet worden meegenomen, het eiland is alleen wandelend te bekijken. Voor het handjevol permanente bewoners van het eiland wordt natuurlijk een uitzondering gemaakt. Ook mogen honden en andere dieren niet worden meegenomen en heerst er op het héle eiland een rookverbod. Ook vissen, zwemmen en zelfs van de paden afwijken is niet toegestaan. Allemaal strenge regels maar ze dragen er aan bij dat het eiland nog voor vele jaren in een fantastische staat blijft.
Pfaueninsel bij Berlijn-Wannsee
Adres veerpont: Pfaueninselchaussee 100, Berlijn Wannsee.
OV: Neem de S1 of S7 naar S Wannsee en stap daar op de bus 218 naar het Pfaueninsel. Deze zet je op een paar honderd meter van de veerboot af.
Entree: €4 euro. Een familieticket voor twee volwassenen en maximaal vier kinderen kost €8 euro. Een bezoek aan het Schloss kost €6 euro, die tickets zijn verkrijgbaar in de museumshop op het eiland.
Tijden:
April en September: 09.00 tot 19.00 uur
Mei tot en met Augustus: 09.00 tot 20.00 uur
Maart en oktober: 09.00 – 18.00 uur
November tot en met Februari: 10.00 tot 16.00 uur
Website: spsg.de/pfaueninsel
[…] is een bezoek aan Pfaueninsel misschien een idee. Emma van Wat te doen in Berlijn vertelt in een blog over de geschiedenis en de bezienswaardigheden van dit groene eiland net buiten de […]