De Majakowskiring – Klein DDR in Pankow

“Klein DDR” of “das Städtchen”. De wijk Pankow had aan het eind van de jaren ’50 verschillende bijnamen gekregen. Want diep verscholen in de mooie groene wijk in het noorden van Berlijn, woonden de leiders van de DDR. Allemaal hadden ze er een eigen villa met grote tuin, allemaal in dezelfde straat: de Majakowskiring. Het was een streng bewaakte buurt, waar je als gewone burger niet zomaar even binnen kon wandelen. Begin jaren ’60 werd besloten dat het toch niet veilig genoeg was en verkaste de groep leiders en masse naar Wandlitz, 30 kilometer ten noorden van Berlijn. Daar werd een eigen ‘siedlung’ gebouwd, een afgesloten en zwaar bewaakt villa-dorp, speciaal voor de DDR leiders. De Majakowskiring bestaat vandaag de dag nog steeds, vele van de villa’s van toen staan er nog. Nog altijd krijg je een goed beeld van de straat waarin de bazen van de DDR zich veilig waanden en waar ze hun luxeleventjes konden leven.

Het grondbeginsel van het communisme is vrij simpel: niemand heeft (veel) eigen bezit en iedereen is gelijk aan elkaar. Luxe was daarom niet weggelegd voor de inwoners van de DDR. De hele maatschappij in de DDR was op dit grondbeginsel ingericht en er werd veel geïnvesteerd in het bouwen van huizen die gelijk waren voor iedereen. De uitzondering was echter de Majakowskiring. In de villa’s aan deze straat, die na de Tweede Wereldoorlog in 1945 waren toegeëigend door de Sovjets, woonden de partijleiders van de SED (Sozialitische Einheitspartei Deutschlands) die het voor het zeggen hadden in de DDR, in rust en luxe. Ze hadden de mooiste woningen, een eigen tuin en alle ruimte om te gaan en staan waar ze wilden. Een sterk contrast met de zeer eenvoudige leefomstandigheden waar de gewone Oost-Duitser in die tijd mee te maken had.

Naast de Majakowskiring, staat Schloss Schönhausen. De eerste president van de DDR (en meteen ook de laatste) Wilhelm Pieck, gebruikte het slot als ontvangstpaleis voor staatsbezoeken en tot de bouw van het Palast der Republik in het centrum van Oost-berlijn, werd het ook als vergaderzaal gebruikt voor het Zentralkommitee (ZK). Dus niet alleen de Majakowskiring was afgegrendeld van de buitenwereld, ook de Ossietzkystrasse waar Schloss Schonhausen stond en de Tschaikowskistrasse werden met een hek afgezet. Later werd er zelfs een muur omheen gebouwd. Officieel ‘sperrgebiet’. De muur en de ingangen werden streng bewaakt door soldaten en waren afgegrendeld met slagbomen.

De huizen aan de Majakowskiring en hun inwoners
Aan het begin van de Majakowskiring, op nummer 2, staat een wit gebouwtje, dat nog het meeste van een neoclassisistisch tempeltje weg heeft. Het was het ‘Gästehaus’ van de DDR, waar belangrijke gasten van de regering werden ontvangen. Later deed het dienst als stemlokaal, waar de partijbonzen op de foto werden gezet als ze hun stembiljet in de bus deden. Tegenwoordig is het zwaar bewaakt, om vernielingen te voorkomen.

Andere beroemde huizen in de straat zijn te bekijken op nummer 58, waar Erich en Margot Honecker woonden. Dit huis werd na hun vertrek naar Wandlitz een hoofdkwartier voor de Stasi, die zich bezig hielden met de persoonsbescherming van de partijbonzen. Het doet nu dienst als een centrum voor kinderactiviteiten maar het pand is in een zeer slechte staat. Het ziet er nog net zo uit als voor de Wende, met de witte wanden en bruine kozijnen. De DDR flair is onmiskenbaar.

Ook Walter Ulbricht, de eerste staatsraadsvoorzitter van de DDR (dus eigenlijk het staatshoofd) woonde hier, samen met zijn vrouw Lotte. Op nummer 28 om precies te zijn. Het originele pand werd na de dood van Ulbricht gesloopt, in een uiterste poging om alles wat aan Ulbricht deed denken uit te wissen. Op de fundamenten van dat huis werd een soort hotel gebouwd, wat er nog in de oude glorie staat. Het ziet er wat grauw en semi-officieel uit, alsof het al heel lang niet meer in gebruik is. Ulbricht overleed in 1973, zijn weduwe Lotte woonde tot aan haar dood in 2002 op nummer 12, een stukje verderop, in een prachtig pand dat er nog steeds staat. Ze werd 99 jaar oud.

Een ander bijzonder pand, is de oude woning van de eerste minister president van de DDR, Otto Grotewohl. Het is een prachtig pand, wat iets weg heeft van de flair van de Zuckerbackerstil van de Karl Marx Allee. De woning is duidelijk aangepast aan de wensen van Grotewohl, die hier tot aan zijn dood woonde. Na de Wende werd het pand verkocht, nu woont er een bekende actrice in, die het gelukkig zoveel mogelijk in oude stijl heeft gelaten.

Uiteraard had de Stasi ook een hoofdkwartier aan de Majakowskiring, op nummer 60. Duidelijk niet een pand waar je gezellig in kon wonen, maar wat er meer uit ziet als een kantoor. Het staat nog steeds leeg, volgens mij is er sinds de Wende niets meer mee gebeurd. Eigenlijk zonde, want los van de Stasi-geschiedenis kan zo’n gebouw op een leuke of interessante manier worden ingezet. Misschien voor een vaste fototentoonstelling over de Majakowskiring? Vlak naast nummer 60, op nummer 64, woonde overigens Willi Stoph, voorzitter van de ministerraad en opvolger van Otto Grotewohl.

Mijn favoriete huis
In mijn favoriete huis (en misschien wel het mooiste huis) aan de Majakowskiring 63, woonde in 1988/1989 Gunther Schabowski. Als secretaris van het centraal comité van de SED, pleegde hij samen met Egon Krenz in Oktober 1989 een interne coup tegen Erich Honecker, die daarna aftrad. Beroemd werd hij toen hij op een persconferentie op de avond van 9 November 1989, plotseling melde dat vrij reizen naar het Westen voor inwoners van de DDR was toegestaan. Dit leidde tot een grote toestroming van Oost-Berlijners bij de grensovergangen, waarna de muur in dezelfde nacht nog viel. Ik stel me dan voor hoe Schabowski na een lange en bizarre avond thuis komt bij zijn woning aan de Majakowskiring, hier in zijn bed in slaap is gevallen en de volgende dag wakker werd in een andere wereld. Het brengt de geschiedenis ineens een stuk dichterbij.

Ook in de omliggende straten van de Majakowskiring woonden bekende koppen uit de DDR. Zo woonde opvolger van Erich Honecker, Egon Krenz, op de Majakowskiweg (tegenwoordig de Rudolf-Ditzen-Weg) 9, een woning die hij later verplicht moest opgeven toen hij in 2000 zijn straf uitzat in de gevangenis. Bekende Stasi-man en spion Markus Wolf woonde ook op de Majakowskiweg, op nummer 18/20. Dit prachtige huis staat er nog steeds en op het tuinhek zit nog steeds een bordje met uit ijzer gesneden, de naam ‘Wolf’.

Waldsiedlung Wandlitz
Als ze het dan zo goed hadden, met z’n allen daar op die Majakowskiring…. Waarom zijn de partijbonzen dan toch met z’n allen naar Wandlitz verhuisd? Na de grote arbeidersstaking in 1953, die met moeite door de Sovjets met hun tanks neergeslagen kon worden, zat de schrik er bij de partijbonzen in Pankow er goed in. Natuurlijk, ze zaten relatief ver weg van het centrum maar de angst dat boze burgers naar hun huizen zouden komen, was niet meer te relativeren. Er werd besloten om iedereen naar Wandlitz te laten verhuizen, waar de ‘Waldsiedlung’ werd gebouwd. Vanaf 1960 werden alle belangrijke partijbazen en hun gezinnen naar Wandlitz verhuisd. De huizen aan de Majakowskiring en omliggende straten, werden bewoond door andere – minder belangrijke – leden van de partij, de Stasi of omgebouwd tot gasthuizen. Sommige panden deden dienst als ambtswoning voor ambassadeurs. In 1973 werd het Sperrgebiet opgeheven en de muur rondom de Majakowskiring afgebroken.

Anno nu
Vandaag de dag is de Majakowskiring een rustige en stille straat, in een mooi gedeelte van Pankow. Veel villa’s zijn tegenwoordig privé-bezit, vaak van artsen, tandartsen en andere mensen met veel geld. Een enkele woning is nog in gebruik als privéwoning voor een ambassadeur of zelfs als ambassade. Op een aantal panden zijn bronzen plakkaten bevestigd, dat herinnert aan de bekende bewoner van dat huis. Veel panden zien er zelf goed uit, maar de tuinen zijn verwilderd en de hekken oud en verroest. De tijd lijkt hier soms wat stil te hebben gestaan. Het bizarre beeld van de serene straat met luxe villa’s en hoe deze er eind jaren ’50 uit moet hebben gezien, laat me in ieder geval niet zomaar meer los.

De DDR Villa’s aan de Majakowskiring
Adres: Majakowskiring, Niederschönhausen, Pankow.
OV: S/U Pankow of S Wollankstrasse.
Nog dichterbij kom je met tram M1 richting Rosenthal, halte Bürgerpark Pankow.