Ballhaus Grünau – Vergane glorie aan de Dahme

Langzaam maar zeker verdwijnen ze allemaal in Berlijn: de verlaten gebouwen uit de Weimarperiode, de Nazi-tijd en de Koude Oorlog. Één voor één worden ze verkocht, gesloopt of overgelaten aan hun lot, tot de elementen hun werk doen en er niets meer overblijft dan een grote bult met schroot. Hetzelfde lot wacht ook het mooie klassieke Ballhaus Grünau, een prachtige danszaal in een vrijetijdscomplex in het zuid-oosten van Berlijn. Als je een klein beetje moeite doet en niet bang bent om wat te klimmen, kun je de laatste restjes schoonheid van dit mooie pand nog bekijken, voor het voorgoed verdwijnt. Eind november bezocht ik tijdens een urbextrip het prachtige Ballhaus Riviera en het Gesellschaftshaus aan de Dahme, dat een onvergetelijke indruk maakte.

Grandeur aan de Dahme rivier

In 1890 werd er aan de prachtige rivieroever  van de Dahme in het dorpje Grünau, een groot balhuis gebouwd. Het was een onderdeel van een groter project, dat Grünau als centrum voor vrijetijdsbesteding moest vormen. Er kwam een luxe villawijk, een regattabaan en vele etablissementen gericht op vermaak en entertainment. Talloze roeiclubs, zeilverenigingen en boothuizen werden gebouwd en zo werd Grünau het toppunt van luxe en decadentie. Het Ballhaus Riviera en het in 1897 er parallel naast gebouwde Gesellschaftshaus Grünau, vormden samen een uitgaanscentrum met danszaal en bijbehorend podium voor optredens, een luxe restaurant en gezellige biergarten. Er traden internationaal bekende zangers en muzikanten op, wat veel publiek naar het centrum trok. Tijdens de Olympische spelen in 1936, was het bij het Ballhaus – vanwege de nabij gehouden zeil- en regattawedstrijden -, een drukte van jewelste. Het Ballhaus stond in elke reisgids van toen aanbevolen als een niet te missen hotspot.

En dat is ook niet zo gek, want volgens de spaarzame foto’s die er nog van het oude Riviera en Gesellschaftshaus zijn, waren beide gebouwen prachtig om te zien. De prachtige façades waren met Klassieke en Jugendstil-elementen versierd. Bovenin het Gesellschaftshaus bevond zich een gasthuis, met vele luxe kamers. In het Riviera werd een gigantische balzaal gemaakt, van ruim 9 meter hoog, met een prachtige haringgraat parketvloer, kroonluchters, prachtige boogramen en bijzonder stuckwerk. In de tuin stonden lommerrijke kastanjebomen, kegelbanen en was een gigantisch terras, met een prachtig panorama-uitzicht over de rivier de Dahme en de regattakade, verderop.

(Foto’s: riviera-retten.de)

Hoogtijdagen

Tijdens de oorlogsjaren 1938-1945, werd de Nazi-vereniging ‘Kraft durch Freude’ de uitbater van het Gesellschaftshaus en het Ballhaus Grünau. Deze vereniging verzorgde vakanties en andere vrijetijdsbezigheden voor het volk (in de praktijk vooral partijleden van de NSDAP). Hierdoor werd het Ballhaus een locatie voor de Nazi-elite, die hier kwam eten, dansen, zeilen en genieten van het leven aan het water. Het Ballhaus overleefde de Tweede Wereldoorlog en slag om Berlijn zonder enige schade en kwam na de oorlog in de DDR te liggen. In de jaren ’50 en ’60 werd het weer opengesteld als vrijetijdscentrum voor iedereen en werden er veel feesten, optredens en andere dingen georganiseerd. In de jaren ’70 zwakte de belangstelling voor het gebouw echter af en ook de komst van een heuse discotheek kon de interesse voor het gebouw niet terug naar het oude niveau brengen. In 1977 werd het gebouw officieel een monument. Bovendien was er in de DDR-tijden veel veranderd aan de buitenkant van de beide panden. De jugendstil-details op de facade werden rücksichtslos overgespachteld, waardoor het prachtige gebouw veranderde in een lelijk, grijs Oostblok-pand. Ongetwijfeld heeft dat bijgedragen aan het verdwijnen van de populariteit van het Ballhaus Grünau.

Verkoop en verval

In 1990 werd zowel het Gesellschaftshaus als Riviera gesloten en overgedragen aan de staat. Sinds 1991 staat het gebouw leeg, op een korte opleving met een biergarten in 2000 na. In 2006 werden beide panden verkocht aan een Turkse onderneemster, die er een congreshotel of een appartementengebouw van wilde maken, maar daarna niets meer liet horen. Er is nooit een bouwvergunning aangevraagd om de beide panden te verbouwen, wel werd een sloopverzoek door de deelgemeente afgewezen. Sindsdien bleef het stil.

Bezoek aan het Ballhaus Grünau

Let op: het Ballhaus in Grünau is momenteel dermate vervallen, dat een bezoek zinloos en bovendien gevaarlijk is. De balzaal is gestut, de piano helaas door vandalen vernield.

Omdat de eigenaresse van het pand in Ankara woont en kennelijk niets wil doen om instorten te voorkomen, is het gebouw overgeleverd aan de tand des tijds en vandalisme. Maar ook voor urban exploring, is het Ballhaus erg interessant. Een journalist van weekblad Elsevier wilde graag meer weten over urbexen en zo kwamen we al vrij snel uit bij het Ballhaus. Een ooit prachtige locatie, al ruim vijfentwintig jaar leeg en verlaten. Wat zou daar nog te zien zijn of te vinden? Ik was razend benieuwd! Na het doen van wat research, begreep ik dat het pand in een nog slechtere staat zou zijn dan ik had verwacht. Zo zou het pand inmiddels zwaar vervallen zijn, vele plafonds ingestort en vol met lelijke tags van mensen, die denken dat ze goed zijn met een bus spuitverf.

En inderdaad, toen we er aan kwamen was er vrijwel niets over van de grandeur van vroeger. Als ik niet had geweten wat er zich achter de ijzeren hekken voor gebouw bevond, was ik er ongetwijfeld gewoon langs gelopen zonder op of om te kijken. Het is fris, ietwat mistig en een waterig zonnetje probeert door de bewolking heen te komen. Grauw en grijs ontsiert het ooit zo statige pand de straat. Een oud hek van prachtig smeedwerk roest langzaam maar zeker weg en om het gebouw heen groeit hoog gras. De dauwdruppels glinsteren in het ochtendlicht. Makkelijker dan verwacht geraken we het terrein op en besluiten we om het Gesellschaftshaus van dichtbij te bekijken. Het pand blijkt nog ouder en zwaarder vervallen dan ik had verwacht.

Als we binnen staan zien we links de oude buitenkeuken, die ongetwijfeld als bar dienst deed voor het terras. Binnen bladdert het behang af en is het pikkedonker. Ik kan mijn opwinding nauwelijks verbergen, terwijl we verder door het pand sluipen. Door wat ik gelezen heb over het instortingsgevaar, ben ik erg voorzichtig. Hoor ik het kraken? Is het instabiel? Het lijkt op het oog mee te vallen, en we lopen naar de eerste verdieping. In een prachtige kamer met ooit prachtig stuckwerk, is een omgevallen koelkast te vinden en lijkt er een fikkie te zijn gestookt door vandalen. Als ik naar buiten kijk, zie ik hoe het dak van het middenstuk tussen de twee gebouwen in is ingestort. Ook de rest van het trappenhuis is er gigantisch slecht aan toe, dus onbegaanbaar. We lopen naar beneden, maar ook de voormalige bar blijkt volledig geblokkeerd te zijn. Jammer, hier valt niets voor ons te zien. Binnen een paar minuten staan we weer buiten en lopen we naar the holy grail: het Riviera-gebouw.

Hoewel het gebouw aan de voorzijde volledig overgewerkt is met DDR-beton, is aan de zij- en achterkant van het Rivieragebouw, goed te zien hoe het er vroeger ongeveer uit moet hebben gezien. De zandgele bakstenen geven het pand een hele andere sfeer en ondanks het duidelijke verval en de roest van het pand, ziet het er veelbelovend uit. Met een beetje moeite klimmen we door een open raam naar binnen en direct hebben we de jackpot: de balzaal is recht voor onze neus. Voorzichtig testen we de vloer, is die stevig? Gelukkig zie ik al vrij snel dat het beton is en dat we door kunnen lopen. Zodra ik de balzaal binnenloop, voel ik mijn mond openvallen.

De negen meter hoge zaal is werkelijk prachtig. In het midden van de zaal, staat een eenzame piano, scheef en overgeschilderd in talloze kleuren, maar alsof hij er altijd al thuishoorde. De zijkanten van de zaal zijn dichtgemetseld en getimmerd, maar laten op sommige plekken nog licht door, wat een fantastisch licht effect geeft. Het lijkt wel een kathedraal, zo mooi zijn de hoge boogramen, de oude rode gordijnen en de baleinen boven het podium. De houten parketvloer is in een slechte staat en lijkt er wel uit te zijn gerukt, en overal zit graffiti op, maar de gele muren en het prachtige stuckwerk laten de grandeur van vervlogen tijden nog duidelijk zijn. Waanzinnig.

Na een rondje fotograferen besluiten we de rest van het gebouw te ontdekken. We wandelden door de kelders en de oude gaarkeuken en de trappen op richting de oude gastenverblijven. De bekende blauwe balzaal met de gele wandpanelen, was zo aangetast door verf, dat het bijna niet te herkennen was. Eeuwig zonde.

Het was op dat moment wel duidelijk dat het gebouw in een intens slechte staat was. Nog los van de vele stukken zachte vloer, ingestorte daken, gaten in de kozijnen, ramen en muren, heeft met name het vandalisme een behoorlijke hand gehad in de ellende van het Ballhaus Grünau. Het is iets wat ik nooit zal begrijpen. Urbexen draait om het bekijken van een gebouw en hooguit het nemen van foto’s. Waarom zijn er dan toch altijd mensen die het niet kunnen laten om een deur of muur in te trappen, de boel onder de kladden of te vernielen? Zo triest.

Enigzins onder de indruk van het enorme contrast van het gebouw, besluiten we om er weer uit te klimmen zoals we binnen zijn gekomen. We wandelen nog even door de prachtige tuin aan het water, en ik kan me ineens helemaal voorstellen hoe hier mensen genoten van het zomerweer, kijkend naar zeil- of roeiboten, genietend van een zacht briesje en een koud biertje.

15 Miljoen euro voor het Ballhaus Grünau

In 2014 reageerde de eigenaresse dan eindelijk op aanmaningen van de deelgemeente, om de noodzakelijke aanpassingen aan het pand te doen. De ramen werden met spaanplaat afgedekt maar verder werd er niets aan het pand gedaan. Noodzakelijke klussen aan het dak werden continue uitgesteld en ook tegen vandalisme en verval is niets gedaan. Ondanks protesten van een vereniging uit Grünau, die wil dat de beide panden behouden blijven, lijkt het er op dat de eigenaresse afwacht tot zowel het Ballhaus als het Gesellschaftshaus voorgoed zijn ingestort, zodat de resten gesloopt en opgeruimd kunnen worden. Dit zou haar dan verlossen van de plicht om het bestaande pand – dat als monument beschermd is – op te knappen. Volgens experts zou dit vanwege de staat, zeker 15 miljoen euro kosten. Omdat de Berlijn het als stad niet breed heeft, er nog tientallen andere monumenten zijn die steun nodig hebben en omdat de eigenaresse van het Ballhaus niets doet, lijkt het lot van het oude Ballhaus bepaald en haar dagen geteld.

Ben je benieuwd geworden waarom ik samen met een journalist van Elsevier op stap was? Hou dan zo tegen Maart 2016 de tijdschriftenwinkels in de gaten, er komt een special over Berlijn aan! Deze urbextrip komt daar ook in te staan, maar er staan nog veel meer gave en leuke artikelen over Berlijn in. Nog even geduld dus!

Ballhaus Grünau – Riviera en het Gesellschaftshaus
Regattastrasse/Büxsteinstrasse, Grünau, 12527 Berlijn.
OV: S8 of S85 naar Grünau, vanaf daar loop je in zo’n tien minuten naar het complex toe.
Bekijk hier oude foto’s gemaakt in het Riviera gebouw, in 1960.

Let op! Bedenk je wel, dat je bij het betreden van dit terrein officieel in overtreding bent, aangezien het een privé-grondstuk is van de rechtmatige eigenaar. Regelmatig worden hier bewakers en politieagenten gespot, die het volste recht hebben om je weg te sturen of een boete te geven. Omdat er in het verleden veel vernield is, hebben ze weinig geduld met mensen die alleen op het terrein komen om foto’s te maken. Opgepast dus! Laat alles in z’n waarde, verniel niets en gebruik je verstand bij het betreden van het terrein. Let erg goed op waar je loopt, neem geen onnodig risico, ga absoluut niet alleen en ben beducht op instortingsgevaar. Alleen zo hou je je urbex-trip leuk voor jezelf, en de locatie ook toegankelijk voor anderen.